Gistologiya, stitologiya va

p erixon d rd a 
joylashgan 
hujayralar m uhim o ‘rin tutadi. B u hujayralar tog‘ay hujayralariga 
aylanadi, ular orasida esa to g 'ay n in g hujayralararo m oddasi 
shakllanib, jaroh atlan gan tog ‘ay tiklanadi.
T o g 'a y to‘qim asi m etabolizm iga ta ’sir etuvchi ontillar.
T o g ‘ay 
to 'q im a sid a
kechadigan 
m etaboli/m
jarayoniga 
m exanik ta ’sirotlar, nerv-gorm onal om illar ta ’sir etadi. X ondro- 
tsitlarda turli gorm onlarga retseptorlar m avjud. G ipollzning STG, 
prolaktin gorm onlari to g ‘ay o ‘sishiga, qalqonsim on bezi gorm oni 
xondrotsitlar differentsirovkasini tezlashuviga ta sir eladi. Insulin 
gorm oni va jin siy tizim ga tegishli boshqa gorm onlar to g 'ay
to 'q im a si m etabolizm ga m axsus ta ’sir etish qobiliyatiga ega. 
M asalan, estrogen gorm oni xondrotsitlarda kollagen va G A G lar 
sintezini ingibatsiya qiladi, to g‘ayni tezroqqarishiga sahab bo 'lad i.
T o g ‘ay 
to'qim asining 
yoshga 
ko‘ra 
o'zgarishlari 
va
regeneratsiyasi. 
T o g ‘ay to ‘qimasi em brion davrida m ezenxim a­
dan rivojlanadi. M ezenxim a hujayralari k o ’payib o'sim lalarni 
yo'q o tad i va perixondroblastlar va xondroblastlarga differensial- 
lanadi. B u hujayralar hujayralararo m oddani sintez qila boshlaydi.
Y osh to g 'ay d a differensiallashgan hujayralar kam b o 'lib , 
m itotik b o'linayotgan hujayralar uchrab turadi. O rganizm qariy 
borgan sari proteoglikanlar, bo'linayotgan hondroblastlar, yosh 
hondrotsitlar kam ayadi, hujayralar sitoplazm asida sintezga aloqa- 
dor tuzilm alar - donador endoplazm atik to‘r. Golji kom pleksi, 
m itoxondriyalar, ferm entlar faolligi susayadi.
D istrofiyaga uchragan xondrotsitlarni emiruvchi 
xondrok-
lastlar 
(m akrofaglar bir turi boMib, ular suyaklardagi osteoteok-
206

---

lastlarga o ‘xshagan boMadi) paydo boMadi. OMgan xondrotsitlar
о m ida a m o rf m odda va kollagen tolalar to 'p lan ad i. A yrim xol- 
larda hujayralararo m nddada kalsiy tuzlarining to ‘planishi yuz 
beradi. N atijada to g ‘ay tiniqligi yo 'q o lad i, to g ‘ay zichlashab, 
sinuvchi holatga o ‘tib qoliahi m um kin.
C haqaloqlam ing biriktiruvchi to ‘qim alarida asosiy m odda k o ‘p 
boMib, tolalar kam boMadi. Kollagen tolalarda k o ‘ndalang 
chiziqlar ham yaxshi 
ifodalangan boMmaydi, hujayralararo 
m oddada suv k o 'p ro q b o ‘ladi. B olalik va b a lo g 'a t yoshi davrlarida 
hujayralar faolligi ortadi, xondroroblastlarda sintetik jarayonlar 
tezlashudi.
M etaepifizar to g ‘ayning buzilishi bolaning o 'sishiga tasir etadi, 
b o 'g 'im to g 'ay la n n in g kasallanishi xarakatni cheklaydi, bazi 
■vasalliklarda log'ay larn m g suyaklanishi yuz beradi. Yoshi o'tg an
odam larda to g 'ay
10
'qim asida tuzlar yigMla boshlaydi-artroz 
kasalligi paydo boMa boshlaydi.
Yosh o 'tish i bilan birinchi galda G A G lar tarkibida o ‘zgarish 
scziladi. gialuron kii-lotasi kam ava borib, xondroitin sulfatlam ing 
elirlari ko'payadi, asosiy m odda o'tkazuvchanligi susayadi. Qon 
tom ir devorlarida aierom atoz (yogMi) tanachalar paydo boMadi. 
X ondroiim sulfatlam ing ko‘payishi ulam ing Sa+tuzlari bilan 
birikishini kuchaytiradi va aymqsa bo'gM mlarda tuzlar to ‘p!a- 
nishiga sabab boMadi. Bu jarayon yosh o 'ta borgan sari va qarilik 
davrlarida kuchayib boradi. Qari kishilarda va kasallarda tog‘ay 
hujayra oraliq m oddasiga kalsiy luzlari o ‘tirishi natijasida asbestli 
distrofiya hosil boMadi. B a’zi xollarda to g 'ay ichiga qon tom irlar 
o 's ib . to g 'ay to'qim asining suyak to'qim asiga aylanishi mumkin.
T o g 'ay regeneratsiyasi perixondr ichki qavatida joylashgan 
hujayralarga bogMiq. Hujayralar soni kamayib boradi, tolalar atro­
fida luzlam ing k o‘payishi ba’zan skleroz (kollagenning ko‘pa- 
yishi) bilan birga boradi.