Gistologiya, stitologiya va



Download 12,68 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/297
Sana14.04.2022
Hajmi12,68 Mb.
#551898
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   297
Bog'liq
Gistologiya Sitologiya embriologiya

Hujayra o ‘limi.
Hujayra d i m m i n g ikki asosiy lurini ajratish 
m umkin: nekroz va apoptoz (rasm 2.16).
Rasm 2.16. Hujayra о 'limi. A - nekroz. В 
apoptoz
N ekroz k o ‘pincha tashqi shikastlovclii omillar ia'sirida yuz 
beradi. Bu omillar bevosita yoki bilvosila mebrana lu/ilm alarining 
o ‘tkazuvchanligiga ta ’sir ko'rsatadi. Natijada hujayra tuzilmalari 
va ular funksiyasining ketma-ket buzilishi ro‘y beradi. Lizosomal 
ferm entlam ing 
faollashuvi 
tufayli 
hujayra 
organcllalari 
va 
plazm olem ma lizisga uchraydi. Hujayra ichi moddalari atroldagi 
to ‘qimalarga chiqib u erda yallig*lanish jarayonlarini chaqirNhi 
mumkin.
Organizmda hujayralarni proliferatsiyasi bilan birga ularni 
dasturlashgan oMimi apoptoz jarayoni ham muhim o ‘rin uitadi 
Apoptoz hujayralarning genetik boshqariladigan o i i m i bo'lib. 
uning natijasida nuksonli va qari hujayralar nobud bo'ladi. 
Apoptozda hujayra ichi komponentlari tashqariga chiqmaydi. 
Apoptoz B e l - 2 oilasiga kiruvchi sitoplazma oqsillari bilan
96


boshqariladi. Bu oqsillar mitoxondriyalardan o'lim faktorlarini 
tashqariga chiqishini ta'minlaydi. Mitoxondriyalar membrana- 
larini butunligini buziladi va sitoxrom С ni tashqariga chiqishi 
kuzatiladi. Sitoxrom С la'sirida proteolink fermentlar - kaspazalar 
aktivlashadi. Bu fermentlar guruhi hujayradagi barcha oqsillarni 
dugradatsiyaga olib keladi. Endonukieazalar aktivlashib, nukleo- 
somalar orasidagi DNK ni fragmentlarga parchalaydi. Plazmatik 
membrana oqsillari denaturatsiyaga uchraydi, lipidlarni xarakat- 
chanligi orub ketadi. Hujayra bujmayib, uning yadrosi va sito­
plazmasi fragmentlarga ajraladi. Buning natijasida apoptotik 
tanachalar hosil bo ’ladi. Ular tezda qo'shni hujayralar yoki 
makrofaglar tomonidan fagotsitoz kilinadi. Apoptoz embrional 
taraqqiyolda a ’zolarning shakllanishida, timusda limfotsitlaming 
etilishida, ovogenezda muhim rol o'ynaydi. Ozik moddalar etarli 
hoMmasa, radiaisiya \ a boshqa shikastlovchi ta'sirlar ostida 
hujayralar vaqtidan ilgari apoptozga uchrashi mumkin.
97


I l l B O B
T O ‘Q IM A LA R ISTIISG U M U M I Y T A S N I F I
T o ‘q i m a tarixiy (filogeneiik) taraqqiyot ja ia y o n id a vujudga 
kelib um umiy tuzilishga ega b o 'lg a n , m a ’lum tunksiyani baja- 
rishga ixtisoslashgan hujayralar va hujayra b o 'lm a g a n luzilmalar 
m ajm uasidan iborat.
Tarixiy taraqqiyot natijasida 4 xil to 'q im a vujudga kelgan: 
epiteliy, ichki muhit, m u sha k va nerv to'qim alari. Bulardan 
epiteliy va biriktiruvchi to 'q im a en g qadim iy hisoblanadi. Rivoj- 
lanishining so 'ng gi bosqichlarida hayvonlar tuzilishming murak- 
kablashishi bilan birga m ushak va nerv to'qim alari takomil- 
lashgan.
T o 'q im a lar bir-birlaridan alohida emas, balki о g a r о turli 
nisbatlarda birlashib, tananing turli organ va lizimlarini hosil 
q :ladi.
T o 'q im a lam in g hosil b o 'lish jarayoni gistogcnez deb yuritiladi. 
Bu jarayon davom ida har bir to 'q im a tuzilm alan turli lom onga 
takomillashadi 
hamda 
bir to 'q im aga 
xos 
bo'lgan
m axsus 
tuzilmalami va xususiyatlarni o'z id a mujassamlashiiradi 
1 o ‘- 
q im alam ing takomillashuvi davrida to 'q im a kurlaklari to 'q im a g a
aylanadi. T o 'q im a lar determinatsiyasi (lotmclia - bclgilash) 
asosan avloddan-avlodga o'tuvchi irsiy belgilar bilan bog'liqdir. 
lrsiy 
omillar 
organizm 
takomilining 
um umiy 
yo'nali^hini 
belgilaydi. Davom etayotgan differensiallanish va o'sish davrida 
hujayralararo t a ’sirlar natijasida organizmning 
mtegratsiyasi 
(lotincha - butun) vujudga keladi. lntegraisiya iborasi organizm 
alohida qismlarining bir butunga birlashishini ko'z d a lutadi
К о pchilik organlar tarkibiga asosan ikkita kom ponent kiradi: 
ushbu organga tegishli asosiy vazifani bajaruvchi hujayralardan 
tashkil topgan p a r e n x i m a va tayanch vazifanibajaruvchi s tr o m a . 
Strcm a bosh va orqa miyadan tashqari boshqa barcha a'zolarda 
biriktiruvchi to'qim adan iborat.
T o ‘q i m a la r n in g fiziologik v a r e p a r a ti v r e g e n e ra ts iy a s i 
T o 'q im a va organlarda hujayralar hamda hujayra shakliga ega 
bo'lm agan tuzilmalar butun hayot davomida qaytadan tiklanib
98


turadi. Bu jarayon 

Download 12,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   297




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish