Gistologiya, stitologiya va

fiziologik regeneratsiya
deb atalib, turli 
to‘ qimalarda turlicha kechadi. Masalan, teri va ichak epiteliysi, 
qon shakl I i elementlari, biriktiruvchi to‘ qima hujayralari, sililq 
mushak to'qimasida fiziologik regeneratsiya ancha tez boradi. 
So'nggi yillar ma'lumotiga ko'ra nerv to'qimasida fiziologik 
regeneratsiya |arayoni boshqa to'qimalarga nisbatan sustroq 
kechadi. 
To'qimalarning 
shikastlangandan 
so'ng 
qaytadan 
uklamshi 
reparativ regeneratsiya
deyiladi. Reparativ regcnerat- 
siya hamma to'qimalarga xos jarayondir. Reparativ regeneratsiya 
bir necha yoM bilan boradi.
1. 
Regeneratsion gipertrofiya.
Bu regeneratsiyada a’ zoning 
massasi hu;ayralarning boMinishi yoqi ularning gipertrofiyasi 
(kattalunishi) natijasida qavta tiklanadi. Bu tipdagi regeneratsiya 
yuqori tabaqali hayvonlarning jigar, buyrak va ayrim boshqa 
a’ zolariga xosdir.
2. 
Hufuyra proliferatsiyasi,
Bu regeneratsiyada organning 
shikastlangan joyi hujayralar boMinishi hisobiga qayta tiklanadi. 
Masalan mc'da-ichak yo'li epiteliysi bunga misol boMad,.
3. 
I'uiayra it-hi rcgeneratsiyasi.
Bu regeneratsiyada hujayra 
organellalarining hajmi va soni ortish hisobiga hujayra hajmi ham 
ortadi \a natijada organ yoki to'qimaning ham hajmi qayta 
tiklanadi. Masalan. yurakning mushak qavati. neyronlarda.
Emtcliy. birikiiruvchi va silliq mushak to'qimalari juda tez 
qayta tiklanadi. Ko'ndalang-targMI mushak tolalari esa ma’ lum 
sharoitdagina qayia tiklanishi mumkin. Nerv to'qimasida qayta 
tikianish juda ham susr boradi.
To'qim alarning o'zgaruvchanligi (m efaplaziya). 
Har bir 
to'qima o'ziga xos tuzilishga va xususiyatlarga ega va shu bilan 
boshqa to'qimalarJan farq qiiadi. Moddalar almashinishining 
o'/garishi to'qimalarning maxsus funksiyalarining va morfo- 
funksional xususiyatlarining o'zgarishiga yoki patologik o'zgaruv- 
chanlikka olib keladi Bu jarayonida to'qima o'zining maxsus 
xususiyatlarini yo'qotadi va shu loqim aga xos boMmagan 
tuzilmalar hosil bo'ladi. To'qimalardagi bunday o'zgarishlar 
mehiplaziya
deyiladi. Metaplaziya turli patologik holatlarda va 
cksperimentlar ta'sirida paydo bo'lishi mumkin.
99

---

E P I T E L I Y T O ‘Q I M A S I
E piteliy t o ‘q im a s i tana yuzasini va b o ‘shliqli a ’zolam ing ichki 
yuzasini 
qoplovchi 
to ‘qimadir. 
Epiteliy 
to'qim asi 
quyidagi 
vazifalami bajaradi: qoplovchi; so'rish; sekretor; sensor; ekskretor. 
E p ite liy t o ‘q i m a s in i n g u m u m i y m o r f o f u n k s i o n a l tavsifi: 
epiteliy to 'q im a si bir-biri bilan zich birikib, plast hosil qiluvchi 
hujayralardan iborat. Ular orasida hujayralararo m odda deyarli 
b o 'lm ay d i;
eoiteliy to 'q im a sid a hujayralar bazal m em branada joylashadi. 
Bazal 
m em brana 
yupqa, 
hujayrasiz, 
m axsus 
oqsillar 
va 
glikozaminoglikanlarga shimilgan kollagen va retikulin tolalardan 
tuzilgan. Bazal m em brana epiteliy va biriktiruvchi t o ’qimalar 
orasida to 'siq , m oddalarni tanlab o 'tkazish vazifasini bajaradi;
epiteliy to 'q im a sid a qon tomirlari b o 'lm a y d i, hujayralam ing 
oziqlanishi bazal m em b ran a ostida joylashgan biriktiruvchi 
to'qim ad ag i qon tom irlar orqali diffuz y o 'l bilan amalga oshadi.
epiteliy hujayralari qutbli tuzilishga ega. IJlarning