Bir taktli bir fazali to’g’irlagich sxemalari

Reja:

1. 
   Bir taktli bir fazali to’g’irlagich sxemalari
   
2. 
   Noan’anaviy va kimyoviy energiya manbalari
   
3. 
   O‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash zanjirlari
   
4. 
   Foydalgan uquv qulama
   
5. 
   Xulosa
   

1) Transformatorning nolinchi nuqtasi manfiy qutb hisoblanadi. Ikkilamchi cho’lg’am faza kuchlanishlari bir−birlaridan 23 burchakka surilgan bo’ladi.

Istalgan vaqt momentida anodida boshqa fazalarga qaraganda eng katta musbat potentsial bo’lgan faza diodi ochiladi (2.8−rasm).
t_o ixtiyoriy vaqt momentida VD1diod anodida eng katta musbat potentsial bo’ladi va u ochiq bo’ladi. U₂₁^’ kuchlanish ta’sirida tok birinchi faza, VD1 diod, R_yu yuklama orqali nolinchi nuqtaga oqib o’tadi.
Yuklamadagi kuchlanish U₂₁ oniy qiymatga teng bo’ladi. t₁ vaqt momentigacha ikkinchi fazadagi kuchlanish ham musbat, lekin birinchi fazadagi kuchlanishdan kichik bo’ladi, shuning uchun VD2 diod anodidagi potentsial uning katodidagi potentsialdan kichik bo’ladi va VD2 diod yopiq bo’ladi.
t₂ momentdan boshlab uchinchi faza ishlay boshlaydi va jarayonlar davriy takrorlanadi. Har bir faza davrning 23 qismi davomida ishlaydi. To’g’rilagich chiqishidagi U_o kuchlanish istalgan vaqtda ikkilamchi cho’lg’am (faza diodi ochiq bo’lganda) faza kuchlanishining oniy qiymatiga teng bo’ladi, ya’ni U_o to’g’rilangan kuchlanish U₂ kuchlanishning og’diruvchisi hisoblanadi, I_o=U_oR_o bo’lganligi uchun mana shu egrilikning o’zi boshqa masshtabda tok egriligi bo’ladi. Binobarin, tok har bir faza bo’yicha davrning uchdan bir qismida oqib o’tadi.
Vaqtning boshlanishi deb qo’sh cho’lg’amlar fazalaridagi U₂ kuchlanish U_m kuchlanishiga teng bo’lgan momentni olamiz va = /m (bu erda m=3) vaqt intervalini ko’rib chiqamiz. U holda to’g’rilangan kuchlanishning o’zgarmas tashkil etuvchisi quyidagi ifodada orqali aniqlanadi.

(2.4)
yoki U₂ ta’sir etuvchi qiymatga o’tib quyidagiga ega bo’lamiz:

U₀ =(3· · ·U₂ )/2· =1,17·U₂ , (2.5)

2.8−rasm. Uch fazali bir taktli to’g’rilash sxemasi vaqt diagrammalari

o’g’rilangan tokning o’zgarmas tashkil etuvchisi quyidagicha aniqlanadi:
(2.6)
Diod va transformator qo’sh cho’lg’amlaridagi tokning ta’sir etuvchi qiymati quyidagi ifodadan aniqlanadi:
(2.7)
Agar I_o va I₂ toklarni mos ravishdagi o’zgartirishlarni qilib, o’zaro taqqoslasak, I₀=I₂/0,58=1,752·I₂ ga ega bo’lamiz. Diodga qo’yiladigan teskari kuchlanish bu sxemada ikki sinusoidal kuchlanishlar farqi orqali aniqlanadigan egrilik orqali tavsiflanadi. Bu ikki faza kuchlanishlarining farqi chiziqli kuchlanishga teng bo’lganligi uchun teskari kuchlanishning maksimal amplitudasi transformator ikkilamchi cho’lg’ami chiziqli kuchlanishi amplitudasiga teng bo’ladi, ya’ni U_tes= ·U_m=U_L= · ·U₂ to’g’rilangan kuchlanish pulsatsiyasining chastotasi f_n=m·f_c=3·f_c bo’ladi.

2) Elektr energiyasi olishning noan’anaviy usullarini o’quvchilarga tushuntirganda energiya resurslari uchun xomoshyoning chegaralanmaganligi, ekologik tozaligi va qayta tiklanishi bilan an’anaviy usullardan farq qiladi. Bu usullar ichida oxirgi yillarda eng yaxshi o’rganilganligi va keng qo’llanilayotgani Quyosh panellari va shamol generatorlari yordamida elektr energiyalarini olish yo’lga quyildi.

Bu sohada O’zbekistonda ham ancha ishlar amalga oshirilgan. Masalan Quyosh fizikasi ilmiy ishlab chiqarish birlashmasida Quyosh batariyalarini ishlab chiqarish yo’lga qo’yilmoqda. O’zbekiston energitika vazirligi tashabbusi bilan Danyadan shamol generatorlari Farg’ona viloyatining Bekobod tumaniga keltirib o’rnatilmoqda.
Bizning Respublikamiz uchun istiqbolli noan’anaviy usullardan biri bioenergetikadir. Hozirgi kunda biogaz olish uchun mo’ljallangan qurilmalarning juda ko’p loyihalari ishlab chiqilgan. Bu qurilmalar birdaniga ikki vazifani, biogaz yoqilg’isini olish va sifatli chirindi o’g’it ishlab chiqarishni amalga oshiradi.
Geotermal, vulqon energiyasidan foydalanishda turli xildagi gazlar ajralishi bilan bog’liq bo’lgan ayrim ekologik masalalarni ham hal etish lozim bo’ladi.
Dengiz suvini ko’tarilishi va to’lqinlar energiyasidan foydalanishning effektiv qurilmalari ishlab chiqilgan va kichik quvvatli iste’molchilarni ta’minlash uchun muvaffaqiyatli ishlatilmoqda.
Noan’anavuy energiya olish usullari qanchalik tabiiy va ekologik jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmasin ular energiyaga bo’lgan ehtiyojni to’la qanoatlantirmasligi mumkin.
Shuning uchun ham kelajakning asosiy energiyasi sifatida atom energiyasi qaralmoqda. Atom energiyasidan foydalanishning birinchi usuli uran yadrosi bo’linishi energiyasi va uning muammolari haqida yuqorida aytib o’tildi.

3) Bu sxema uchun yuklamadagi aktiv quvvat ifoda bilan, to‘g‘rilagichga berilayotgan aktiv quvvat esa quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

To‘g‘rilagich sxemasining samarasi:
da koeffitsiyentni yanada oshirish uchun to‘g‘rilangan tok egri chizig‘ini silliqlovchi filtrlardan foydalaniladi.
Ko‘prik sxemali to‘g‘rilagichlarda har bir yarim davrda tok ikkita dioddan o‘tadi. Shuning uchun to‘g‘rilangan tok qiymatini aniqlashda ikki martaga oshadi, diodda pasayadigan teskari kuchlanish esa ikki marta kamayadi.