Gidrotexnika

pimT
1.5-rasm.
S uv ta s h lo v c h i t o ‘g ‘o n
zam inida 
filtra ts iy a
oqim ini b o s h q a ris h s x e m a s i.
18

---

1 . 2 . 4 . S h a m o l t a ’s irid a v u ju d g a k e l a d ig a n
toM qinning e l e m e n t la r i
S h a m o l h a ra k a tin in g k o 'p d a v o m etishi suv yuzasida to 'lq in la rn in g hosil 
bo'lishiga olib keladi va suv havzasi yuzasidagi suv m u ra k k a b a y la n m a -
in tilm a h a ra k a t qiladi. S uvning to 'l q i n s i m o n h arak ati tufayli in sh o o tg a
(hisobiy sathdagi g idrostatik b o s im d a n yuqori) q o 's h i m c h a bosim bilan 
t a ’sir qiladi va u 
to'lqinsim on bosim
d eb ataladi.
T o 'l q i n tu ri va u n in g p a ra m e trla ri q iy m ati 
(h —
balandligi, r — davri, Л 
—to 'l q i n uzunligi) ( l . 6 - r a s m ) t o 'l q i n n i hosil qiluvchi o m illarg a bog'liq.
Bu om illarga s h a m o l tezligi 
W ,
u n in g h a ra k a t d avom iyligi 
t,
suv havzasi 
c huqurligi # , s h a m o l to 'l q i n i n i n g haydalish uzunligi 
D
kiradi. T o 'l q i n
balandligi sham ol tezligi noqulay, hisobiy kuchli sham ol va haydalish uzunligi 
holatlari u c h u n a n iq la n a d i. H a y d alish uzunligi q i r g 'o q d a n in s h o o tg a c h a
b o 'lg an to 'g 'ri c hiziq b o 'y ic h a olingan masofaga teng. S h u y o'n alish b o 'y ic h a
sh a m o l tezligi sh a m o l b o s im in in g epurasi b o 'y i c h a aniq lan ad i.
1
_i»i 
To'toinning 
„s ,
1.6-rasm.
T o ‘Iqin e le m e n tla ri.
A gar to 'lq in la r n in g davri va balandligi tasodifiy t a r z d a bir to 'l q i n d a n
ikkinchisiga o 'z g a rsa , u la r n o m u n t a z a m , davri h a m d a balandligi bir xil 
b o 'ls a , ular m u n t a z a m to 'l q i n l a r deyiladi.
1 . 2 . 5 . T o ‘g ‘o n balandligini a n i q la s h
T o 'g ' o n n i n g balandligi u n in g u s tid a n suv oqib tu sh m a slik sh arti asosida 
q a b u l qilinadi.
Suv o m b o rid ag i hisobiy suv sath id a t o 'g ' o n n i n g te p a q ism ig a c h a b o 'lg a n
b a lan d lik
d
quyidagi fo r m u la d a n aniqlanadi:
(1.1)
b u n d a , A/z — s h a m o l t a ’sirida suvning k o 'ta rilish balandligi; /zH — sh am o l 
to 'lq in in in g qiyalikka urilib chiqish balandligi; 
a —
konstruktiv zaxira; 0,5 m
va 0 , 1/z, % q iy m atlarid an b irining katta m iq d o ri q abul qilinadi; /z, % — to 'lq in
b a la n d lig in in g 1 % eh tim o llik b o 'y i c h a ko'tarilishi.
H isobiy f o rm u la 1.1 ni ikki h o lat u c h u n q o 'lla s h m u m k in : 1) suv sathi 
n o rm a l d im la n g a n sath ( N D S ) ga ten g yoki biroz yuqori b o 'l g a n d a (asosiy 
y u k la m a la r va t a ’sirlar birikm asi); 2) m aksim al suv sarfini o 'tk a z is h d a suv
19

---

sathi jad allash g an d im la n g a n sath d a (J D S ) b o ‘lganda (asosiy y u k la m a la r va 
t a ’sirlar birikmasi).
Yil d av o m id a k uzatiladigan sh a m o l tezligining hisobiy q iym ati birinchi 
h o lat u c h u n 1 % li e h tim o llik b o ‘yicha toMqin k o ’tarilishi, ikkinchi holat 
kuzatilgan maksimal suv sathda 50 % li ehtimollik b o ’yicha t o ’lqin k o ’tarilishi 
qabul qilinadi. T o ’lqin elem entlari va s h a m o ln in g k o ’tarilishi Q M Q b o ’yicha 
kuchli sh am o l k o ’tarilishi e h tim o li I, II s in f inshootlari u c h u n 2 % va III, 
IV s i n f inshootlari u c h u n 4 % qabul qilinadi.
T o ’g ’o n te pasi sathi (T T S ) quyidagi fo rm u la d a n an iq lan ad i:
Y T T S = Y N D S +