Геодезиядан 1-практикум

5.7. 2Т5 ва 2Т5К теодолитларни тадқиқ қилиш,
текшириш ва тузатиш

2Т5 (2Т5К) аниқ оптик теодолитлар 1 ва 2 разряд триангуляция ва полигонометрияда горизонтал ва вертикал бурчакларни ўлчаш ҳамда ипли дальномери ёрдамида масофани аниқлаш учун хизмат қилади. 2Т5 оптик теодолити (52 - шакл, а) қўйидаги асосий хусусиятларга эга. Вертикал ўқининг системаси такрорланмайдиган: бурчак ўлчаш доираси орқали саноқ доиранинг бир томони бўйича амалга оширалади; вертикал доира секторлар бўйича 0 дан 75⁰ ва 0 дан минус 75⁰ гача рақамланган ва ҳ.к. Кўриш трубаси икки учлари билан зенит орқали Дч ёки Дў га ўтказиши мумкин. Трубанинг ўқи ва корпуси орасида қалин ҳалқаси 3 (52 - шакл, а қаранг) ўрнатилган. Уни бураш орқали горизонтал ўқига нисбатан кўриш трубасининг визир ўқи йўналишини ўзгартириб, коллимацион хатоликлари бартараф этиш мумкин. Жойида нуқта устига асбобни ўрнатиш учун теодолит оптик марказлаш мосламаси билан таъминлаган.

52 – шакл. 2Т5 ва 2Т5К теодолитлари
Вертикал доира алидадаси олдидаги адилак теодолитнинг чап колонкасида жойлаштирилган. Терезача 7 орқали ёритадиган адилак пуфакчасининг тасвири, буриладиган призма-лупа 6 га берилади. Адилак қопқоқ билан ёпилган икки винт орқали созланади. Қиялик бурчакларни ўлчашда адилак учлари ўрнатгич винтлари орқали бирлаштирилади.
Теодолитнни саноқ олиш микроскопининг кўриш майдони 53 - шаклда кўрсатилган. 2Т5К теодолити (52, б - шакл) 2Т5 теодолитга кўра вертикал доиранинг алидада адилаги ўрнини босадиган, ўзи ўрнатувчи оптик компенсатор билан таъминланган бўлиб, асбобни горизонтал нур орқали визирлаш билан, нивелир сифатида қўллашига имкон беради. Теодолит 2Т5КП эса 2Т5К га кўра тўғри тасвирни берувчи кўриш трубаси билан таъминланган.
2Т5 ва 2Т5К теодолитларнинг асосий тадқиқотлари
1. Саноқ олиш микроскоп (шкалали) ренини аниқлаш.
Бурчак ўлчаш доиранинг бир бўлак тасвири микроскоп шкаласининг 60 бўлагига тенг бўлиш керак (53 - шаклга қаранг).
Горизонтал доиранинг рени 2Т30 теодолитдагидек ҳар бир 60⁰ дан аниқланади, вертикал доиранинг рени эса – 0⁰, 2⁰ ва –2⁰ бўлакларда доира чап ва ўнгда аниқланади.

53 - шакл. 2Т5, 2Т5К теодолитлари саноқ олиш микроскопининг кўриш майдони:
горизонтал доира бўйича саноқ 125⁰05,4¹; вертикал доира бўйича саноқ - 0⁰05,0¹.

Доиранинг ҳар хил учатскаларида рен қийматлари орасидаги фарқ 0,2^ (12^) дан ошмаслиги керак. Реннинг ўртача қиймати (r_ур) 3^ дан ошганда уни қуйидагича тузатилади. Икки кронштейнларга кира олишига имкон берадиган қопқоқ 10 (52, а - шаклга қаранг) очилади.

Ушбу кронштейнларга горизонтал ва вертикал доиралари микроскоп объективларининг линзалари махкамланган. Ренни бартараф этиши (йўқотиши) мувофиқ линзаларни суриш орқали амалга оширилади. Агар доира тавсирини кичрайтириш керак бўлса, унда иккала линза юқорига сурилади, агар катталаштирилмоқчи бўлса – пастга. 2Т5 теодолитнинг саноқ олиш микроскопи ренини аниқлаш мисоли 15-жадвалда келтирилган.
15-жадвал

Горизонтал доиранинг лимби бўйча саноқ	Шкаланинг охири бўйича N саноқлар, бўлакда	Шкаланинг бўлагида рен	Изоҳ
0^0 60^0 120^0 180^0 240^0 300^0	59,9 60,0 59,9 59,8 60,0 59,9	+0,1 0 +0,1 +0,2 0 +0,1	Теодолит 2Т5 № 01319 N0=60

2.