Геодезиядан 1-практикум

Горизонтал доиранинг алидада эксцентритетини тадқиқ қилиш

Тадқиқ қилиш учун очиқ текис жойда асбобдан 30 – 50м да айланаси бўйича ҳар 45 ёки 60⁰ дан яхши кўринадиган нишонлар – маркалар ўрнатилади.
Биринчи қабулда, аввал ДЎ да горизонтал доиранинг қўлғасмас ҳолатида соат мили йўли бўйича маркалар кузатилади, кейин ДЧ да кузатилиб Ў ва Ч саноқлар олинади. Сўнг алидаданинг соат мили йўлига тескари бураб, горизонтал доиранинг озгина силжиб, доиранинг икки ҳолатида ўлчашни иккинчи даври бажарилади ва Ў¹ ва Ч¹ саноқлар олинади. Алидаданинг ҳар бир ҳолати учун ярим фарқлар ва ўртача ярим фарқлар топилади

Кейин коллимацион хатонинг ўртача қийматлари ҳисобланади

бу ерда n - ўртача фарқларнинг сони.
Эксцентритет миқдори эса қуйидагича аниқланади

Ҳосил қилинган е_i қийматлари бўйича график тузилади (54-шакл).

54 – шакл. Лимбнинг турли кисмларидаги эксцентритет кийматларининг графиги.
Бу график лимбнинг турли бўлакларида горизонтал доиранинг алидада эксцентритетини тавсифланади. Топилган нуқталар тўғри чизиқлар билан бирлаштирилади ва синиқ чизиқлар ҳосил қилиниб, кейин уни равон эгри -синусоид билан тўғриланади. Синусоиднинг туширилган нуқталаридан четланиши саноқ олиш мосламасининг аниқлигидан ошмаслиги керак.
Синусоид бўйича график равишда максимал е ва минимум е эксцентритет қийматлари аниқланади ва бурчакли ҳамда чизиқли ўлчамларда эксцентритетнинг абсолют қиймати қуйидагича ҳисобланади


бу ерда е - эксцентритетнинг абсалют қиймати;
- лимбнинг радиуси, мм;
= 206 265^”.
График орқали яна эксцентритет нолга тенг бўлган ҳолда, лимб бўйича саноқларни ҳам аниқлаш мумкин. 54-шаклда ва .
2Т5 ва 2Т5К теодолитлар учун қиймати 30^ дан ошмаслиги керак.
54 - шаклдан ҳосил қилинган маълумотлари бўйича

Бу маълумотлар бўйича эксцентритетнинг абсолют қиймати қуйидагига тенг бўлади

3. Адилак бўлак қийматини, кўриш трубасининг катталаштиришини ва ипли дальноиернинг доимий қийматини аниқлаш бўйича тадқиқотлар Т30 (2Т30) теодолитларидек бажарилади.