Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

aholi siyrak joylashgan hududlar.
Mintaqada jahon aholisining 60 % dan ortiq qismi yashaydi. Osiyo aholisi 
ancha tez o‘smoqda. Ammo aholisining ko‘payish sur’ati davlatlar o‘rtasida 
turlicha. Yaponiya, Gruziya, Isroil, Kipr, Xitoy kabi ayrim mamlakatlarni hisobga 
olmaganda, aksariyat davlatlarda tug‘ilish va tabiiy o‘sish ko‘rsatkichlari ancha 
yuqori. Har 1000 kishi hisobiga Afg‘oniston, Yaman, Kambodja davlatlarida 
yiliga o‘rtacha 50 tagacha tug‘ilish to‘g‘ri keladi. U dunyo davlatlari orasidagi 
eng yuqori ko‘rsatkichlardan hisoblanadi.
Urbanizatsiya darajasiga ko‘ra Osiyo alohida xususiyatga ega. Bu jihatdan 
uni yaqin-yaqingacha «dunyo qishlog‘i» deyishardi. Hozir shahar aholisining
soni salkam 1,9 trln. kishi, salmog‘i (46,2 %) ancha pastdir. Osiyoning 
urbanizatsiya jarayoniga xos yana bir xususiyati: unda yirik shaharlar, ayniqsa, 
«millioner» shaharlar soni ancha tez o‘smoqda. Bu jarayon, ayniqsa, aholisi zich 
rivojlanayotgan mamlakatlarda kuchayib bormoqda.
Ammo Osiyo ko‘hna shaharlar o‘lkasi hamdir. Unda qadimiy shaharlar 
bundan 3– 4 ming yillar oldin paydo bo‘lgan. Qadimiy shaharlar orasida eng 
dastlab Vavilon (Bobil) miloddan avvalgi VII asrdayoq «millioner» bo‘lgan. 
Hozirgi paytda 
Qadimgi Troya
(turkiya), 
Palmira
(suriya), 
Baalbek
(Livan), 
maxenjo-Daro
(Pokiston), 
Varaxsha
(O‘zbekiston) kabi mashhur shaharlardan 
vayronalar ayrim qoldiq tarixiy yodgorliklar sifatidagina saqlanib qolgan. Bu 
«o‘lik» shaharlar hozirgi kunda «tirik», ayni chog‘da juda ko‘hna hisoblanadigan 
Pekin, Dehli, Istanbul, Iyerusalim (Quddus), Bag‘dod kabi shaharlar bilan 
birgalikda, Osiyoning turistlarni ko‘plab o‘ziga jalb qiluvchi asosiy ziyoratgohlari 
hisoblanadi.
Aholi zich yashaydigan hududlarda qishloqlar ham deyarli bir-birlariga 
tutash, zich joylashgan. Ammo aholisi siyrak o‘lkalar (Mongoliya, Afg‘oniston, 
ko‘pchilik arab mamlakatlarining qurg‘oqchil hududlari)da hamon ko‘chmanchi 
hayot tarzi saqlanib qolgan. Bunday o‘lkalarda aholi, asosan, yig‘ma o‘tov 
uylarda yashaydilar. Muqim joylashgan qishloqlarni ham uchratish qiyin.
Amaliy ish
1. Yozuvsiz xaritada Osiyoda aholi qanday joylashganligini aks ettiring va uni tavsiflab 
bering.

---

123
2. Daftaringizga Osiyoning «millioner» shaharlari nomlarini yozib oling.