Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

ikkinchi – qit’a mamlakatlaridan 12 tasining quruqlik ichkarisida 
joy lashgan ligi
va dengiz savdo yo‘llariga bevosita chiqish imkoniyatidan 
mahrumligi.
osiyoning
 tabiiy resurslari
ham ancha boy va xilma-xil. U tabiiy mineral 
boyliklar bilan, ayniqsa, yaxshi ta’minlangan. Jahon neft zaxiralarining 70 % i, 
gazining 80 % dan ko‘pi, ko‘mirning 54 % i uning hissasiga to‘g‘ri keladi. Neft 
va tabiiy gazga Fors qo‘ltiqbo‘yi mamlakatlari, Rossiyaning Sibir hududla-
ri, Markaziy Osiyoning g‘arbiy tekisliklari, Hindi-Xitoy yarimorolining dengiz 
sayozliklari ancha boy. Xitoy, Hindiston platformalari, Qozog‘istonning qadimiy 
tog‘li o‘lkalari bo‘ylab asosiy toshko‘mir, marganes, qora va rangli metall 
konlari, Tinch okean bo‘yi hududlari (Xitoy, Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari) 
bo‘ylab mashhur «qalayi belbog‘i» joylashgan. Jahonning eng yirik qalayi konlari 
Osiyoning ana shu hududlarida uchraydi. Osiyoda boshqa turdagi tabiiy resurslar 
(suv, tuproq, o‘rmon, rekreatsiya kabilar) tarqalishida ham katta tafovutlar bor. 
Jumladan, bir tomondan, oqar suv bilan yaxshi ta’minlangan hududlarning 
bo‘lishi (Janubi-sharqiy Osiyo) bilan birga, ikkinchi tomondan, keng qurg‘oqchil 
cho‘llar ham borki, ularda suv haqiqiy hayot muammosidir. Bu holat qadimdan 

---

121
Sharq mamlakatlarida har tomchi suvdan unumli foydalanishga undagan, Osiyoni 
sun’iy sug‘orish dehqonchiligining beshigiga aylantirgan. Haqiqatan ham, tarixiy 
ma’lumotlar Markaziy Osiyo, Janubiy va Janubi-g‘arbiy Osiyoda sug‘oriladigan 
dehqonchilik bilan 4 – 5 ming yillardan buyon faol shug‘ullanib kelinayotganini 
tasdiqlaydi. Ko‘plab qadimiy sug‘orish inshootlari Eron, Iroq, O‘zbekiston va 
boshqalarda yuzlab yillar davomida saqlanib kelmoqda.
O‘rmon boyliklari bilan Sibir va Janubi-sharqiy Osiyo mintaqalari yaxshi 
ta’ minlangan. Ikkinchi tomondan esa, tabiiy sharoiti tufayli ulkan cho‘l va cha-
lacho‘l maydonlar o‘simlik qoplamiga juda kambag‘al. Xuddi shunga o‘xshash 
katta tafovutlar tuproq, tabiiy namlik, ishlov beriladigan (haydaladigan) yerlar, 
rekreatsiya kabi resurslarning taqsimlanishida ham ko‘zga tashlanadi. Bularning 
bari ulardan foydalanishda ikki jihatni e’tiborga olishni talab etadi.