Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

mineral tabiiy resurslar
bilan ancha yaxshi ta’minlangan. 
U neft va tabiiy gaz zaxiralariga ko‘ra Osiyoda Fors qo‘ltiqbo‘yi va G‘arbiy 

---

127
Sibir hududlaridan keyin uchinchi mintaqadir. Qozog‘iston, Turkmaniston 
va O‘zbekiston Respublikalari bu xildagi tabiiy boyliklarga boy. Bu res-
publikalarning Kaspiybo‘yi pasttekisliklari, janubi-g‘arbiy cho‘l hududlarida 
xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan yirik neft va gaz konlari joylashgan. Markaziy 
Osiyo toshko‘mir (Qozog‘iston) va qo‘ng‘ir ko‘mir (Qozog‘iston, O‘zbekiston)
ga ham ancha boy. Shuningdek, bu o‘lka xilma-xil qora va rangli metall 
rudalari (temir, marganes, xrom rudalari, mis, polimetall, oltin, uran, simob 
kabilar) bilan ancha yaxshi ta’minlangan. Bunday tabiiy resurslar zaxiralariga 
ko‘ra Qozog‘iston va o‘zbekistonning imkoniyatlari juda katta. subregion 
respublikalaridan Turkmaniston, Qozog‘iston va O‘zbekiston turli kimyoviy 
mineral resurslar (tuzlar, fosforit, oltingugurt) bilan ham yaxshi ta’minlangan. 
Tog‘li Tojikiston va Qirg‘iziston respublikalari esa relyefi tufayli gidroenergetika 
resurslariga ancha boy.
Aholisi.
Markaziy Osiyo aholisi so‘nggi oltmish yil ichida, Ikkinchi jahon 
urushi yillaridagi katta yo‘qotishlarga qaramay, salkam 3 baravar ko‘paydi 
hamda 2013-yilning iyul oyiga nisbatan 70,0 mln. kishiga yaqinlashdi. Bu jahon 
aholisining o‘rtacha o‘sish sur’atlaridan birmuncha yuqoridir. Mintaqada aholining 
son jihatdan o‘sishida tabiiy ko‘payish jarayoni asosiy omildir. Unda migratsion 
harakatlar ham muhim rol o‘ynaydi. Mintaqa respublikalarida demografik holat 
bir xil emas. Aholisining tarkibida ruslar va boshqa yevropalik millatlar hissasi 
katta bo‘lgan Qozog‘iston va Qirg‘izistonda tug‘ilish ko‘rsatkichlari ancha 
past. Aholisi asosan tub millatlardan tarkib topgan Tojikiston, Turkmaniston 
va O‘zbekiston respublikalarida aholining tabiiy o‘sish ko‘rsatkichlari ancha 
yuqoridir. Bu holat mazkur respublikalar aholisining dinamikasiga katta ta’sir 
ko‘rsatmoqda.
Mintaqa davlatlarida aholining o‘rtacha zichlik ko‘rsatkichlari ham tur li-
chadir. Aholining bu ko‘rsatkichlari har 1 km
2
maydonga o‘zbekistonda 67 
kishini, Tojikistonda 54 kishini tashkil qilgani holda, Qozog‘iston (7 kishi) va 
Turkmaniston (12 kishi) ancha past ko‘rsatkichga ega. Shu bilan birga aholisi eng 
zich (Farg‘ona vodiysida 650 kishi) va eng siyrak (Markaziy Qozog‘istonda 1–2 
kishi) hududlar orasida ham katta tafovutlar bor.
Markaziy Osiyo mintaqasida urbanizatsiya darajasi ham yuqori emas. Shahar 
aholisining salmog‘i Qozog‘istonda 58,8 % dan, Tojikistonda 26,4 % gacha 
farqlanadi. Unda aholisi milliondan ortiq shaharlar faqat Toshkent (2,3 mln.) 
va Almati (1,3 mln.)dir. Urbanizatsiya darajasining pastligi (mintaqa bo‘yicha 
o‘rtacha 49,3%) respublikalarda industrial rivojlanish holati va iqtisodiyotda 
agrar tarmoqlar ahamiyatining qay darajadaligi bilan bog‘liqdir.

---

128