Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Savol va topshiriqlar
1. Rossiya maydonining kattaligi, chegaralarining uzunligi jihatdan jahon mamlakatlari 
ichida nechanchi o‘rinlarni egallaydi?
2. Mamlakat iqlimiga xo‘jalik taraqqiyoti nuqtayi nazaridan baho bering.
3. Rossiya qanday mineral resurslarga boy?
4. Mamlakat aholisining soni qancha, uning qisqarishi qanday omillar bilan bog‘langan?
5. Rossiya aholisining milliy tarkibi to‘g‘risida so‘zlab bering.
34-§. Xo‘jaligi, transporti va tashqi iqtisodiy aloqalari
Tayanch iboralar
Tabiiy, iqtisodiy, ilmiy imkoniyatlar, magistral neft va gaz quvurlari, sanoat 
zaxiralari, elektroenergetika balansi, tovar tarkibi, yoqilg‘i-energetika resurslari.
Rossiya Federatsiyasi – MDH davlatlari ichida kattaligi va aholisining 
soni bo‘yicha eng yirik suveren davlatdir. U ulkan tabiiy, iqtisodiy va ilmiy 
imkoniyatlarga ega. MDH davlatlari doirasida YMD ning 60 % i va sanoat ishlab 
chiqarishining 2/3 qismi Rossiyaga to‘g‘ri keladi. Rossiya iqtisodiyoti keng 
tarmoqlidir. Sanoat mahsuloti hajmining 1/3 qismi yoqilg‘i-energetika majmuyi 

---

115
tarmoqlariga to‘g‘ri keladi. Energetika tarmog‘i ishlab chiqarish kuchlari ri-
vojlanishining, jamiyat moddiy-texnika bazasini yaratishning asosi hisoblanadi. 
Rossiya yoqilg‘i-energetika balansining taxminan 70 % i neft va gazga to‘g‘ri 
keladi.
2012-yilda 420 mln. tonna neft va 670 mlrd. m
3
tabiiy gaz hamda 300 mln. 
tonna atrofida ko‘mir qazib chiqarildi. Neft, gaz va ko‘mirdan tashqari Rossiya ning 
ba’zi hududlarida torf va yonuvchi slaneslar energetikada muhim o‘rin tutadi. 
Neft sanoati.
Konlardan qazib olingan neftning katta qismi mamlakat ich-
karisidagi uzunligi 70 ming km ga yaqin bo‘lgan neft quvurlari orqali tashila di. 
Bu quvurlar neft qazib oluvchi rayonlarni davlatning boshqa barcha hududlari 
bilan bog‘lab turadi. Neft MDH davlatlariga, Sharqiy va G‘arbiy Yevropa 
mamlakatlari va Xitoyga eksport qilinadi. So‘nggi yillarda o‘rtacha hisobda 
yiliga 150 mln. tonnagacha neft eksport qilinmoqda. 
Gaz sanoati.
Rossiya tabiiy gazning sanoat zaxiralari va uni qazib olish haj-
mi bo‘yicha dunyoda ikkinchi o‘rinni egallaydi. Bu xomashyoning asosiy qismi 
G‘arbiy Sibirning shimolida, Shimoliy Kavkazda, Ural rayonida, Volgabo‘yida, 
Komi Respublikasida, Yakutiyada, Saxalinda qazib olinadi. Uning asosiy qismi 
G‘arbiy Sibirga to‘g‘ri keladi.
Magistral quvurlarining asosiy tizimlari – G‘arbiy Sibirdagi gazga boy yer-
lardan, (Volgabo‘yi, Ural, Shimoliy Kavkazdan) gazni Markaziy Rossiyaga ham-
da xorijga yuboradi.
Ko‘mir sanoati.
Rossiyada toshko‘mir ham, qo‘ng‘ir ko‘mir ham qazib 
olina di. 2012-yilda 300 mln. tonna atrofida ko‘mir qazib olindi. Bundan 30 mln. 
tonnasi chet el davlatlariga eksport qilindi.