Genetika va evolyutsion

6- jadval 
Genotiplardagi tanlanish koeffitsienti (S) ni aniqlash 
Ayniqsa, katta populyatsiyalarda resessiv mutatsiyalardan halos bo`lish qiyin, 
chunki bunday geterozigota formalarning o`zaro qo`shilib, gomozigota holatga o`tish 
imkoniyati cheklangan bo`ladi. Tanlanish samarasi ko`p jihatdan tanlanayotgan 
belgi (gen)ning populyatsiyadagi konsentratsiyasiga ham bog`liq. Mabodo biror 
populyatsiyada tanlanayotgan gen konsentratsiyasi oz yoki ko`p bo`lsa, u tanlanish 
ta’siriga juda sekinlik bilan beriladi. Agar gen konsentratsiyasi o`rtacha bo`lsa, 

---

152 
unga tanlanish kuchli ta’sir etadi. 
Binobarin,tabiiy tanlanish tushunchasiga populyatsion genetika nuqtai 
nazaridagi yondashish tabiiy sharoitdagi tanlanish qanday tezlikda borayotganligini 
va qanday samara berayotganligini tahlil qilishga imkon beradi. 
5. Tabiiy tanlanish shakllari. 
Tabiiy tanlanishning xilma-xil ta’sirini o`rganish jarayonida uning asosiy 
formalarini ajratish zaruriyati tug`ildi. Klassik evolyutsion ta’limot vakillari o`z 
diqqat-e’tiborlarini organizmlarning ma’lum hayot sharoitiga moslanishini 
o`rganishga qaratdilar. Lekin organizmlarning turlicha hayot faoliyati (oziqlanish, 
himoya vositasi, urchish usuli, nasl uchun qayg`urish va hokazolar)da o`z ifodasini 
topadigan, xususiy moslanishlar bilan bog`liq bo`lgan tabiiy tanlanishning ko`p 
formalari mavjud. Tabiiy tanlanishning bevosita, bilvosita, aktiv, passiv, individual, 
jinsiy, oilaviy, koloniyali va boshqa formalari ham bor.
Populyatsion genetika rivojlanishi bilan tabiiy tanlanishni o`rganish 
jarayonida asosiy e’tibor populyatsiya va turning genetik tuzilishi o`zgarishiga 
qaratildi. 
Natijada 
tabiiy 
tanlanish 
populyatsiyaning 
genetik strukturasini 
o`zgartiradigan evolyutsiyaning boshlang`ich omili sifatida talqin qilina boshladi. 
Hozirgi vaqtda tabiiy tanlanishning 4 turi: 1) harakatlantiruvchi; 2) 
stabillashtiruvchi; 3) dizruptiv; 4) destabillashtiruvchi shakllari farqlanadi.