|
OLQISH VA QARG’ISHLAR
Men bu ma'lumotlarni qishloqda yashovchi N. Hazratqulovdan oldim. Kishi hozir 75 yoshda.
Surxon voxasida olqishlarga boy hisoblanadi bularni asosa katta yoshdagi insonlar aytishadi. Olqishlar kishilarni yaxshilik, ezgulik, xotirjamlik, qut-baraka va sog'luq tilash maqsadida aytiladi. Olqishning turi juda ham ko'p.masalan, '' ovmin qadam yetdi balo yetmasin tinchlik omonlik bo'lsin bu olqish mehmonga borganda yoki bo'lmasa ko'rishganda aytiladi. Yoki bo lmasa onaxonlarimiz erta bahorda o'sgan boychechak chuchmomalarni olib ''omonliq somonliq xech bo'lmasin yomonliq '' deb bahorni olqishlar bilan kutib olishadi. Yoki bo'lmasa mehmonga borilganda uyga kirishdan oldin qo'l yuviladi. Suv quyib turgan kishiga ham olqish aytiladi ''suvday serob bo'ling deb'' begona kishi kimningdir uyiga kelib suv so'rasa ham shunaqa olqish aytiladi. Yoki bo'lmasa qishda mart oyida ''xut'' deb nomlangan kunlarning nomi qo'yilgan kunlar keladi. Odamlar bu kunga shunday olqish aytishadi '' yaxshi kelsa hut, kadi kadi sut , yomon kelsa xut soylar to'la put. Buning manosi ''xut vaqtida yomg'ir yog'ib yerlarda o'tlar o'ssa chorva mollariga oziq bo'lib sut yoki go'sht serob bo'ladi agarda yomon kelib yomg'iz yog'masa
hamma yoqda qirg'oqchilik bo'lib soylar qo'y echkilarni o'ligi bilan to'ladi degan manoni anglatadi ''xut'' kabi yana bir kunlar jamlanmasining nomi '' azij moma deb nomlanadi'' ajiz moma kirib kelganda aholi shunday detydi '' to'qsan bir kunimcha yo'san'' buning manosi qishning to'qson kun bo'lgan sovug'i ajiz momaning bir kuniday bo'lmaydi degan manoni anglatar ekan surxon vohasida go'sht maxsuloti juda ko'p istemol qilinadi go'sht yeyilgandan keyin ham quydagi olqish aytiladi. '' olti urug'ing oshin bersin Luqmoni hakim yoshin bersin qushday quyib bersin tovday uyib bersin'' tarzda aytiladi bu olqish asosan chorvachilik bilan shug'ullanadigan axoli orasida xozirgacha aytilib kelinadi.
AFSONA VA RIVOYATLAR
Men bu ma'lumotlarni qishloqda yashovchi T Bo'riyevdan oldim. U kishi hozir 54 yoshda.
Rivoyatlar afsonalardan hayotga yaqinligi bilan farq
qiladi. Agar afsonalarda ro'y berishi mumkin bo'lmagan hodisalar hikoya
qilinsa, rivoyatlardagi voqealar, ko'pincha, tarixiy shaxslar, taniqli allomalar, davlat arboblarining hayotlaridagi muayyan lavhalar yuzasidan
xabar beradi. Ba’zan bir voqeani eshitganimizda, uning aynan ro‘y berishiga to'liq ishonamiz, ba’zan alohida fantastik tasvirdan xoli bo'lsa ham
hikoyaga ishonmasligimiz mumkin. Shuning uchun afsona va rivoyat
o'rtasida keskin farqni belgilash qiyin kechadi. Har holda ko'p yiUik
tajribadan kelib chiqib aytish mumkinki, ishonilgan voqeani rivoyat,
ishonish mumkin bo'lmaganini afsona deb qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Chunki mazmun, syujet tizimi jihatdan afsona va rivoyatlaming
farqi bo'lmaydi. Faqat rivoyatlar tarixiy dalil, isbot ildiziga ega hisoblanadilar. Chunki rivoyatlardagi voqealar, ko'pincha, uning ishtirokchisi,
guvohi tomonidan yozib qoldiriladi yoki og'izdan og'izga o'tmishda ro'y
bergan hayratomuz lavha sifatida o'tib yashaydi, ajdoddan avlodga
madaniy meros tarzida saqlanadi.
Rivoyatlar o'zida aks ettirgan voqea bayoniga ko'ra afsonalar kabi
epik jiflsga mansubdirlar. Ular hajm jihatdan qisqa bo'ladi. Matn hajmi
qisqa, ifodalangan voqea lavhalari son jihatdan chegaralangan. Badiiy
tasvirga ortiqcha urg'u berilmaydi, chunki ularda voqea bayoni ustuvor
hisoblanadi. Mazmun yo'nalishiga ko'ra tarixiy voqealar, ularda ishtirok
etgan shaxslar jasorati yoki xiyonati asosida yoki yurtimiz viloyatlaridagi
o'rin-joylaming nomlanishini izohlash maqsadida yaratilgan rivoyatlarga
bo'linadi.
Surxon vohasi afsona va rivoyatlarga boy hisoblanadi. Ammo bu afsonalarning hammasi ham haqiqat emas aytishlarcha boysun tumanida machay qishlog'i bor u qishloqni hammayog'i tog' bilan o'rab olingan tog'ning bir kichikroq g'ori bor aytishlarcha: g'orda xuddi ertaklardagidek kattakon xazina bor va u xazinani ajdaho qo'riqlaydi bu shunchaki rivoyat bo'lishi ham mumkin lekn xalq orasida aynan shu gap keng tarqalgan yoki bo'lmasa boysun tumanida shunday bir joy bor deyishadi yosh kelinchakni o'ldirib ko'zlarini o'yib olishgan ekan o'sha joydan kunlarning birida bir ayol o'tib qoladi ortiga qaraganda o'sha kelinchak o'lgan joyida ko'zlaridan qon oqayotgan ayolni ko'rib qoladi bu voqeani aytib bergan inson o'sha ayolni yaqin og'aynisi bo'lib ayolni anchagacha kasal bo'lib o'ziga kelolmaganini aytdi ammo bu nimaligini haligacha xechkim bilmaydi qizig'i shundaki u faqat ayol kishilarga ko'rinadi erkak kishiga haligacha ko'rinmagan ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
