G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

VII BOB. GUL VA UNING TUZILISHI 
 
30-§ Gul haqida umumiy tushuncha 
Gul yopiq urug‘li yoki gulli о‘simliklarning reproduktiv (lot. re – 
yangidan+produkdio – hosil qilish) organi hisoblanadi. Gulli yoki 
yopiq urug‘li о‘simliklar mezozoy erasining bо‘r davrining о‘rtalarida, 
Osiyo qitasining janubiy sharqiy qismida joylashgan Angara yerida 
paydo bо‘lgan va juda tezlik bilan Yer yuzining hamma qit’alarida 
tarqalgan. Bu ninabargli (ochiq urug‘li) о‘simliklarni borgan sari yer 
yuzidan siqib chiqarib, hukmron bо‘lib olgan. Yopiq urug‘li 
о‘simliklar boshqa о‘simliklarda murakkab tuzilgan generativ (lot. 
generare – hosil bо‘lish, yaratilish) organlari bilan far qiladi.
Yopiq urug‘li о‘simliklar mevali barglari (megosporofillari)ning 
chetlari bir-biri bilan qо‘shilib, bir yoki bir necha tuguncha hosil 
qiladi. Shu tuguncha ichida bitta yoki bir nechta urug‘kurtaklar 
(megosporangiylar) bо‘ladi. Tuguncha urug‘kurtakni qurishidan va 
har xil omillar ta’siridan saqlab qolish uchun xizmat qiladi. 
Urug‘lanishdan keyin shakllangan – о‘zgargan urug‘chi va 
tugunchadan meva, urug‘kurtakdan esa urug‘ hosil bо‘ladi. Bunday 
organ faqat yopiq urug‘li о‘simliklarga xosdir. Yopiq urug‘li 
о‘simliklarning xususiyatli belgilaridan yana biri shundan iboratki, 
urug‘kurtaklar gul tuguni ichida bо‘lganligi sababli, ularga ochiq 
urug‘lilardagiga 
о‘xshab 
changlar 
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri 
kelib 
tusholmaydi. Changlar odatda, yopishqoq suyuqlik chiqaradigan 
og‘izchaga turli yо‘l bilan kelib tushadi va pirovardida changlanish 
rо‘y beradi. Changlanish esa har xil usul bilan (shamol, hasharotlar, 
qushlar, suv yordamida) sodir bо‘ladi. Yopiq urug‘li о‘simliklarning 
eng muhim belgilaridan biri u ham bо‘lsa, qо‘sh urug‘lanishdir. Bu 
hodisani 1898-yili S. G. Navashin aniqlagan. Qо‘sh urug‘lanish 
shundan iboratki, chang urug‘chining tumshuqchasiga tushgandan 
sо‘ng о‘sib, uning yadrosi ikkiga bо‘linadi va xos bо‘lgan sperma 
yadro urug‘murtakning ikkilamchi yadrosi bilan qо‘shilib undan 
uchlamchi tо‘qima – endosperma taraqqiy etadi.Yopiq urug‘li 
о‘simliklarning guli gulqо‘rgon yoki gulqoplag‘ichlarga ega bо‘lib, 
gulni himoya etish vazifasini bajaradi.