G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
 
 
233

---

31-§ Gulning tuzilishi, vazifalari va kelib chiqishi 
Gul – shakli о‘zgargan – metamorfozlashgan, qisqargan novda 
bо‘lib, odatda novdaning apikal (о‘q uchida) va yon novda qamda 
shoxchalarning meristema hujayralaridag‘ yuzaga keladi. Gul 
ixtisoslashgan generativ organ hisoblanadi. Gulda jinsiy jarayon – 
sporogenez va gametogenez sodir bо‘ladi. Gul о‘qi (qisqargan novda) 
yoki gul о‘rni torus (lot. torus – joy, о‘rin) deb ataladi. Gul о‘rni 
birmuncha yassi (pion, ayiqtovon, malina – xо‘jag‘at va boshqalarda), 
konussimon (na’matakda), botiq (olxо‘ri olchada) bо‘ladi. Gul о‘rnida 
gulning hamma qismlari: gulkosa, gultoji, changchi, urug‘chilar 
о‘rnashadi (120-rasm).
Gul о‘rni tagida gulni ushlab turuvchi gul bandi yoki dasta bо‘ladi. 
Agar gul bandi taraqqiy etmasdan qolsa, unday gul bandsiz gul yoki 
о‘troq gul deb ataladi. Gul bandi yoki guldasta ostida ikkiurug‘pallali 
о‘simliklarda ikkita, bir pallali о‘simliklarda bitta gul oldi bargcha 
bо‘ladi. Gul oldi bargchalarning bо‘lishi yoki bо‘lmasligi 
sistematikada oila, turkum yoki turlarga xos muhim belgidir. 
Novdaning yonida joylashgan gullarda gulning qoplovchi bargga 
qaragan tomoni oldingi yoki pastki yoki abaksial (abaksial – о‘q) deb 
ataladi. Novda о‘qiga qaragan qarama-qarshi
 
tomoni orqa yoki ustki 
bо‘lsa adaksial (lot. ad – biror narsaga qarab borish) deb ataladi. 
Novdaning gul chiqqan о‘qi, gul о‘rtasi va qoplovchi bargning 
markaziy tomoni orqali о‘tgan tik tekislik о‘rta median (lot. median s 
– о‘rta) deb ataladi. О‘rta tekislikka tо‘g‘ri burchak ostida joylashgan 
va novda о‘qi orqali о‘tadigan tekislik kо‘ndalang transversal (lot. 
transversalis – kо‘ndalang) tekislik deb ataladi. Tekislik gul 
simmetriyasida yaqqol kо‘rinadi. 
234

---

Masalan, gulning biror о‘qidan faqat ikkita simmetriya о‘tkazilsa, 
uni bissimmetriya (lot. bis – ikki, simmetriya – teng) yoki bilateral 
(lot. lateralis – yon tomon) deb ataladi. Bundan tashqari tо‘g‘ri yoki 
aktinomorf, notо‘g‘ri yoki zigomorf va assimetrik gullar ham uchraydi 
(121-rasm). Kosacha bilan gultojlarning ikkalasi birgalikda gul 
qо‘rg‘onini tashkil etadi.