G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Nasllarning gallanishi.
Kо‘pincha tuban va barcha yuksak 
о‘simliklarda yadro davrlarining (gaploid va diploid) almashinishi 
juda ham murakkab bо‘lgan nasllarning almashinishi (gaplobiond va 
diplobiond) bilan bog‘liq. Bunda bir necha rivojlanishi ustun bо‘lib, 
ikkinchisi esa morfologik tuzilishi va xromosomalarning miqdori 
jihatidan ham, yashash jihatidan ham kamroq takomillashgan bо‘ladi.
Nasllarning gallanishi – organizmning yashash davrida ikki xil 
nayel paydo bо‘lishi, ya’ni jinssiz va jinsiy kо‘payish bilan 
bog‘langan. Jinssiz nasl sporofit va jinsiy nasl esa gametofit deb 
ataladi. Bu jarayon bilan о‘rmonlarda о‘suvchi paporotnik (yо‘sin, 
qirqquloq) misolida tanishamiz. 
225

---

О‘rmon qirqqulog‘i (112-rasm) diplobiont. Uning ildizi (yer usti 
poyasi) va barglari jinssiz nasl – sporofit hisoblanadi, chunki 
hujayralarning yadrolarida diploid miqdorda xromosomalar bor. 
Barglarining ostida yonlari biroz botiq va juda mayda, dumaloq bandli 
sporangiylari bо‘ladi. Sporangiylari tо‘p-tо‘p joylashganligi sababli 
ularni sorus (yunon. soros – tо‘p) deb ataladi. Soruslar yupqa parda – 
induziya bilan qoplangan. 
Sporangiy sporofill (yunon. spora – urug‘, fillonbarg) larning 
meristemasi (meristes – ajraluvchi)dan rivojlanadi va yumaloq 
shaklda bо‘ladi. Uning yuqori hujayrasidan arxesporiy tо‘qimasi hosil 
bо‘ladi. Uning ichki parda – tapetum hujayralarining bо‘linishidan 
sporogen tо‘qima vujudga keladi. Bu tо‘qimaning meyoz 
bо‘linishidan tetraspora yetiladi. 
Sporalar yetilgandan sо‘ng ichki hujayralar yoki yetilgan sporalar 
otilib chiqadi. Sporalar ikki qavat pо‘st bilan о‘ralgan. Tashqi qavati 
qalin bо‘lib ekzina deb ataladi. Bu qavat sporani qurib qolishdan 
saqlaydi. Sporalar shamol yordamida tarqaladi. Demak, meyospora 
(tetraspora)lar qirqquloqning kо‘payishi va tarqalishi uchun xizmat