G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

112 – rasm. О‘simliklarning qalamcha va payvandlash yordamida 
kо‘paytirish usullari:
A
 – 
kurtak payvand yoki okulirovka, B – qalamcha yordamida payvandlash,
V – payvandlash: payvandtak va payvandust, G – pо‘stloqostiga payvandlash,
D – yaqinlashtirib tilchalari orqali payvandlash, YE – qalamchadan hosil 
bо‘lgan yosh о‘simlik, J – Z – bargdan hosil bо‘lgan qalamchalar.
1 – payvandust, 2 – payvantak.
 
A 
B 
V 
G 
D 
E 
J 
Z 
217

---

Ulangan kurtaklar 10–15 kunda tutadi. Tutgan kurtakdagi barg bandi 
sal tegilsa, tushib ketadi. Payvand tutmagan vaqtda qayta 
payvandlanadi. Payvand tutib ketgach, kurtak ulangan joydan yuqorisi 
kesib tashlanadi. Bu usulda asosan, tut, olxо‘ri, atirgul payvandlanadi. 
Mevachilikda kurtak payvand usulidan tashqari naycha payvand ham 
qо‘llaniladi. 
Qalamcha payvand yoki kopulirovka (lot. kopulyarye – qо‘shish, 
biriktirish), asosan bahorda qо‘llaniladi. Bu usulning bir qancha xillari 
ma’lum. Masalan, oddiy va tilchali qalamcha payvand, qо‘ndirma 
payvand, iskana payvand va h.k. Oddiy qalamcha payvandda 
payvandtag va payvandust bir xil yо‘g‘onlikda bо‘lishi kerak. 
Payvandtag ham, payvandust ham bir-biriga mos kelib, zich qilib 
payvandlanadi, keyin bog‘lanib bog‘ malhami surtiladi. Bu usul 
asosan, erta bahorda kurtaklar yozilguncha bajariladi (112-rasm, B). 
Odatda payvandtag payvandustdan yо‘g‘onroq bо‘lganda kо‘pincha 
kо‘ndirma va iskana (yorma) payvand qо‘llaniladi. Payvand 
mustahkam bо‘lishi uchun payvandtag yuzi har xil (tilcha, egarsimon) 
shaklda о‘yiladi va shunga yarasha payvandust kesiklar tayyorlanadi. 
Kesiklar payvandtag kesigiga zich bog‘lanadi, bog‘ malhami surtib 
qо‘yiladi. Iskana (yorma) payvand qо‘llanilganda daraxt yoki uning 
shoxi kо‘ndalang kesiladi, keyin maxsus pichoq yoki iskana bilan 
о‘rtasidan yoriladi. 3–4 kurtakli qalamcha har ikki tomondan 
qalamcha о‘rnatilib zich bog‘lanadi va bog‘ malhami surtiladi. 
Bunday payvand mart – aprelda qilinadi. 
Payvandtag bilan payvandustning о‘tkazuvchi sistemalari bir-biriga 
mos kelsa payvand tez va yaxshi о‘sib ketadi, hamda payvandustga 
xos belgilar paydo bо‘ladi. Lekin shuni qayd qilish lozimki, 
payvandtag ildiz tо‘qimalarida о‘zgarishlar sodir bо‘ladi. Shu 
о‘zgarishlar payvandustga ta’sir kо‘rsatadi. Shu sababdan payvandust 
kurtaklaridan hosil bо‘lgan shox-shabba va mevalarda faqat 
payvandustga xos xususiyatlar bilan bir qatorda payvandtagga xos 
xususiyatlar ham namoyon bо‘ladi (112-rasm). 
218

---

 
Sо‘nggi yillarda fan va texnika taraqqiy etgan, biologiya asrida, 
olimlar vegetativ kо‘payishning zamonaviy usullarini, ya’ni klonlar 
yordamida (
in vitro
kulturasida) kо‘paytirish, ya’ni hujayra yoki 
tо‘qimalarini (meristema, kurtak apeksi, murtak) ona о‘simlik 
tanasidan ajratib, maxsus jihozlangan laboratoriya sharoitida sun’iy 
oziqa muhitida о‘stirib yangi о‘simlik hosil qilishga erishib