G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

О‘simliklarni qalamchalar vositasida kо‘paytirish.
Qalamcha 
usuli bilan gul, mevali daraxt va toklar kо‘paytiriladi. Qalamcha ona 
organizmidan ajratib, shoxchalari 20-40 sm uzunlikda qirqib olingan 
bо‘lakchalardan iboratdir. Qalamcha, о‘simlik turiga qarab, bir nechga 
kun (tol, terak, chakanda), bir necha hafta yoki bir necha oydan keyin 
ildiz oladi. 
214

---

ITK 
K 
I 
BO‘O‘ 
P 
П 
P 
111-rasm. Vegetativ kо‘payish xillari: 
A – ildiz asosidagi bо‘lajak о‘simlik, B – bargdagi bо‘lajak о‘simlik, V – 
G – barg asosidagi yosh о‘simlik piyozchalari. 
Shartli belgilar:
I – ildiz, 
ITK – ildizning tugunak kurtagi, K - kurtak , P – piyozcha. 
215

---

Qalamchalarda yangi novdalar qо‘ltiq kurtaklaridan chiqadi, 
qо‘shimcha kurtaklar hosil bо‘lmaydi. Qalamchalar novdadan (tol, 
terak, qoraqat chakanda, tok va boshqalar) bargdan (masalan 
begoniya) yoki ildizpoyadan (qoqi, malina) iborat bо‘lishi mumkin. 
Ba’zi о‘simliklar (tol, terak) juda ham osonlik bilan ildiz chiqaradi, 
ammo, ayrim о‘simliklar (masalan, chakanda, atirgul) qiyinchilik 
bilan ildiz chiqaradi. Shuning uchun ham bunday о‘simliklarning 
qalamchalari geteroauksin degan modda eritmasida (12–24 soat) 
ushlanib, ularning ildiz hosil qilishi tezlashtiriladi. 
Qishloq xо‘jalik amaliyotida juda kо‘p mevali va manzarali 
о‘simliklar (daraxt, buta va о‘tchil о‘simliklar) qalamchalar vositasida 
kо‘paytiriladi. Bu usul bilan olingan о‘simlik, urug‘dan kо‘paytirilgan 
о‘simlikka nisbatan tez hosilga kirib, nav xususiyatlari tо‘liq 
saqlanadi. Parxish usuli bilan kо‘paytirish. Bunda о‘simlik shoxlari 
yoki novdalari (tok, sambitgul) yoysimon qilib yerga egiladi va 
novdasining uchi yerdan chiqib turadigan qilib tuproqqa kо‘miladi. 
Bir qancha vaqtdan keyin novdaning yerga kо‘milgan kurtaklaridan 
qо‘shimcha ildizlar hosil bо‘ladi. Kelgusi bahor yoki kuzda ildiz 
chiqargan parxishlarni boshqa joyga kо‘chirib о‘tkazish mumkin. 
Payvand qilish usuli bilan о‘simliklarni kо‘paytirish. Qiyinchilik 
bilan ildiz chiqaradigan, qalamcha va parxish yо‘li bilan 
kо‘paymaydigan, urug‘lardan kо‘payganda esa murakkab gibrid 
bо‘lganligi uchun aynib ketadigan, ona о‘simlik navini bermaydigan 
meva daraxtlari payvand qilib kо‘paytiriladi. Ba’zan payvand 
daraxtlarning shoxlari sinib, yalang‘och bо‘lib qolgan joylarni 
tо‘ldirish yoki pastki qismi qisman zararlangan daraxtni saqlab qolish 
maqsadida qilinadi. Payvand payvandlanayotgan о‘simlikning nav 
xususiyatini mustahkamlash va saqlash, xо‘jalik kо‘rsatkichlari past 
navlarni sifatli, sovuqqa, zararkunanda va kasalliklarga chidamli 
navlar bilan almashtirish, gullashi va meva tugishini tezlashtirish 
maqsadlarida qо‘llaniladi. Payvand deb bir о‘simlikka ikkinchi 
о‘simlik qalamchasi yoki kurtagini ulashga aytiladi. Payvand 
qilinadigan о‘simlik payvandtag, ulanadigani payvandust deb ataladi. 
Bu usul qishloq xо‘jaligida, ayniqsa mevachilikda eng kо‘p 
qо‘llaniladi. Payvandning ikki usuli (kurtak payvand va qalamcha 
payvand)dan kо‘p foydalaniladi. Kurtak payvand yoki okulirovka (lot. 
oku l us – kо‘z) iyun о‘rtalaridan sentyabr о‘rtalarigacha о‘tkaziladi. 
Kurtak payvand uchun kо‘pincha yoz oxirida tinim davrida bо‘lgan, 
216

---

о‘sha yili hosil bо‘lgan va kelgusi yilda о‘sadigan kurtaklar, hosilga 
kirgan hamda nav xususiyati yaxshi bо‘lgan novdalardan olinadi. 
Kurtak payvand qilishdan 3–4 kun oldin kо‘chatzor sug‘oriladi. 
Payvandtag ildiz bо‘g‘zidan 15–20 sm (atirgul) yoki bir metrgacha 
(tut) barcha yon shox-lar olib tashlanadi. Payvandtag pо‘stlog‘i 
yog‘ochlik qismigacha 3 sm uzunlikda “T” shaklida payvand pichog‘i 
bilan tilinadi, sо‘ngra bu joyga bir oz yog‘ochlik qismi bilan kesib 
olingan bitta kurtak о‘rnatiladi va tut pо‘stlog‘i yoki plaster bilan 
bog‘lanadi. Payvand qilingan kо‘chatzor qondirib sug‘oriladi.