G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

VI BOB. О‘SIMLIKLARNING KО‘PAYISHI VA QAYTA 
TIKLANISHI 
 
25 §-Kо‘payish haqida umumiy tushuncha 
Kо‘payish deganda shu turga mansub bо‘lgan о‘simliklar sonining 
ortishi tushuniladi. Kо‘payish orqali о‘simliklar о‘zlariga о‘xshagan 
individni yaratadi, biroq har doim ham ota-onasiga, ya’ni о‘ziga 
о‘xshagan individ yarata olmaydi.
Kо‘payish tiplari. 
Kо‘payish barcha tirik organizmlarga xos 
bо‘lgan xususiyatlardan biri hisoblanib, kо‘payish asosan 
о‘simliklarda uch xil: vegetativ, jinssiz va jinsiy yо‘llar bilan 
kо‘payadi. 
Vegetativ kо‘payishda irsiy belgilar avlodlarda о‘zgarmaydi. 
Yuksak о‘simliklarda spora hosil bо‘lganda xromosomalarning soni 
kamayadi, shuning uchun sporadan paydo bо‘lgan yosh о‘simlik ona 
organizmga о‘xshamaydi. 
Jinsiy 
kо‘payganda 
ota-onalariga 
xos 
belgilar 
turli 
rekombinatsiyaga uchrab avlodning genotipi о‘zgarishi mumkin. 
 
26 § О‘simliklarning vegetativ kо‘payishi 
Vegetativ kо‘payish
– (lot. vyegetativus – о‘sish) о‘simliklarning 
jinssiz kо‘payish shakllaridan biri bо‘lib, bir о‘simlikdan bir 
organizmning yuzaga kelishi bilan izohlanadi. Har bir ajralgan qism 
bir qancha vaqt ayrim yashab, ancha organlar hosil qiladi (ildiz, poya 
va boshqalar). Ya’ni vegetativ kо‘payishda о‘simliklarning bir 
qismidan butun boshli organizm о‘sib chiqadi. Vegetativ kо‘payish 
tabiiy va sun’iyga bо‘linadi. 
Vegetativ kо‘payish barcha о‘simliklarga xos belgidir. Bu jarayon 
bir va kо‘p hujayrali suvо‘tlari (spirogira, vosheriya, valoniya, 
kaulerpa va boshqalar)da zamburug‘ va lishayniklar tanasining 
regeneratsiyasiga qarab tananing bir necha bо‘laklarga bо‘linib ketishi 
yoki yuksak о‘simliklarda, ildizpoya, bachki, piyoz, tugunak kabi 
organlarni yuzaga kelishi, shuningdek tananing ayrim qismlaridan bir 
butun о‘simlik paydo bо‘lish xususiyatiga asoslangandir. 
Yuksak, chunonchi yopiq urug‘li о‘simliklarda, vegetativ 
kо‘payishning bir necha turi (masalan, tabiiy sharoitda ildizpoya, 
bachki, piyoztugunak, ajratuvchi kurtaklar chiqarish va boshqalar) 
uchraydi. Vegetativ kо‘payish о‘simliklar hayotida katta ahamiyatga 
212

---

ega. Mevachilikda uning ikki: qalamcha va kurtak payvand usullari 
qо‘llaniladi.