G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Ildiz poyalarning shakllanishi.
Ildiz poya avval yer ustida paydo 
bо‘lib, sо‘ngra tuproq bilan qoplansa yer ustki novdadan yer osti 
novdaga aylansa epigeogen – ildiz poya deyiladi. Agar ildiz poya 
о‘simlikning tuproqqa kо‘milgan qismidagi kurtakdan hosil bо‘lsa 
gipogeogen – ildiz poyalar deyiladi (106-rasm). 
203

---

105 – rasm. Kо‘p yillik о‘tlarning kaudekslari:
1-2 – 
Centaurea scabiosa
, Shartli belgilar: NA-novdalarning asosi,
K-kurtaklar
 
NA 
NA 
NA 
К 
204

---

Yer osti stolonlar tuganaklar.
Oq, mо‘rt, ingichka 
bо‘g‘imlarida tangachasimon bargchalari bо‘lgan о‘sish jarayonida 
uchki tomoni qayrilib yо‘g‘onlashib oziq moddalar tо‘playdigan 
tugunak hosil qilishga moslashgan yer osti novdalariga stolon 
deyiladi. Stalonlarning qayrilgan joylarida kо‘p sonli qо‘shimcha 
ildizlar paydo bо‘ladi. Tugunaklarda bо‘g‘im oralig‘i, mayda tangacha 
barglari uning qо‘ltig‘ida bir necha kurtaklar shakllanadi. Tugunaklar 
vegetativ kо‘payish xususiyatiga ega bо‘lib, kurtaklari harakatga kelib 
yashil assimilyatsiya qiladigan yer ustki novdalarni hosil qiladi. 
Sо‘ngra novda asosida yana stalonlar paydo bо‘lib, tugunaklar hosil 
qiladi (107-rasm). Stolon ildiz poyalardan umrining qisqaligi 
mо‘rtligi, oziqa moddalarni tо‘plamasligi bilan farq qiladi. Ba’zi kо‘p 
yillik о‘simliklarda tugunaklar stolondan emas, balki gipokotilning 
yо‘g‘onlashishdan ham paydo bо‘lib oziqa moddalarni tо‘plashga 
moslashgan (107-rasm).
Yer ustki stalonlar
. Yer ustki stalonlar yer ostki stalondan, 
fotosintezga qatnashadigan yashil barglari va poyasi yer bag‘irlab 
о‘sadi, sо‘ngra uchki kurtak yuqoriga kо‘tarilib tо‘p barglar hosil 
qiladigan joyga aylanadi. Bо‘g‘imlaridagi barg qо‘ltiqlarida kurtaklar 
joylashadi (qulupnay, yuzpanja). Vazifasi vegetativ kо‘payish va katta 
maydonlarni egallaydi.
Piyozbosh.
Piyozbosh – yer osti sirak, yer usti novda bо‘lib, juda 
kalta tanasi, uchki va barglar qо‘ltig‘idagi kurtaklarning oziq 
moddalar tо‘playdigan etdor sukkulent tangacha barglari о‘rab turadi. 
Tanasining ostki qismidan qо‘shimcha ildizlar paydo bо‘ladi. Tashqi 
barglari ichki barglariga nisbatan “yupqaroq” bо‘ladi. Piyozboshlar 
vegetativ kо‘payish organi hisoblanadi (lolalar, piyozlar) (108-rasm).