G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

113 – rasm. О‘simliklarni kо‘paytirishning klonal (
in vitro
) usuli:
1 – о‘simlikdan eksplant ajratish, 2
 – 
in vitro
kulturasiga о‘simlikni ekish, 3 –
 in 
vitro
sharoitida kо‘paytirish, 4 – 
in vitro
sharoitida saqlash, 5 – 
in vitro
sharoitida 
ildiz hosil qilish, 6 – о‘simliklarni steril bо‘lmagan sharoitga moslashtirish,
7 – о‘simliklarni dala sharoitiga о‘tkazish, 8 – о‘simliklarni issiq xona sharoitiga 
о‘tkazish.
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
219

---

kelmoqdalar. Bunday usullar noyob va yо‘qolib borayotgan о‘simlik 
turlarini saqlab qolishda ijobiy natija bermoqda (113-rasm).
27-§ О‘simliklarning sporalar yordamida kо‘payishi, jinsiy 
jarayonlar: jinsiy va jinssiz siklning gallanishi 
Jinssiz kо‘payish tuban va yuksak sporali о‘simliklar (suvо‘tlar, 
zamburug‘lar, moxlar va paporotniklar)ning hayotida uchraydi. Jinssiz 
kо‘payish maxsus hujayra spora yoki zoospora yordamida sodir 
bо‘ladi.
Spora va zoospora ona hujayra ichida mitoz yoki meyoz – 
reduksion (lot. rye – yangitdan: produksio – mahsulot) yо‘l bilan 
bо‘linadi. Shuning uchun spora va zoosporalar doimo gaploid (yunon. 
xaplos – oddiy), ya’ni toq sonli xromosomaga ega bо‘ladi. Mitoz yо‘li 
bilan hosil bо‘lgan sporalarni mitospora deb ataladi. Spora, sporangiy 
(yunon. angeon – nay) maxsus xaltacha ichida hosil bо‘ladi. 
Sporangiy birhujayrali va kо‘phujayrali bо‘lishi mumkin. Birhujayrali 
sporangiy tuban о‘simliklarda, kо‘p hujayrali sporangiy yuksak 
sporali о‘simliklarda uchraydi. Yosh sporangiy ichida bitga hujayra 
(tо‘qima) meyoz yо‘l bilan bо‘linib, sporalar hosil qiladi. Sporalar 
yetilgandan keyin sporangiy devori yirtiladi va undan otilib chiqqan 
yengil, juda ham mayda sporalar shamol vositasida tarqaladi. Nam 
yerga tushgan spora о‘sib yangi individga aylanadi. Sporalar ba’zi 
suvо‘tlar (qizil suvо‘tlar), zamburug‘lar, yuksak о‘simliklardan: 
yо‘sunlar, 
qirqquloqsimonlar 
(paparotniksimonlar) 
va 
qirqbо‘g‘imsimonlarda uchraydi. Spora yordamida kо‘payish 
xususiyatiga ega bо‘lgan о‘simliklar sporali о‘simliklar deb ataladi. 
Suv sharoitida о‘suvchi tuban о‘simliklarning sporalari xivchinli 
zoospora deb ataladi. Zoosporalarning ustida qattiq pо‘st bо‘lmaydi. U 
qarakatchan, uning harakati (1–2–4) ba’zan kо‘p sonli xivchinlar 
yordamida sodir bо‘ladi va zoosporangiy deb ataladigan maxsus 
hujayra ichida yetiladi (114-rasm).
Zoosporalar yetilgandan sо‘ng zoosporangiy devori bо‘rtib, yirtiladi 
va zoosporalar suvga chiqib, suzib biror narsaga о‘rnashib, 
xivchinlarini tashlab о‘sadi va yangi individga aylanadi. 
220

---