G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Avtogamiya.
Bir guldagi changchining shu guldagi urug‘chi 
tumshuqchasiga tushishiga yoki ikki yadroning bir hujayra ichida 
qо‘shilishiga avtogamiya (yunon. autos – о‘zi; gameo –qо‘shilish) deb 
ataladi. Avtogamiya kо‘pincha ikki jinsli о‘simliklarda sodir bо‘ladi. 
Lekin urug‘ hosil qilmaydi. Bu hodisaga steril – pushtsiz deb ataladi 
(makkajо‘xori, arpa, tariq, karam).
Kо‘pdan kо‘p о‘simliklarda allogamiya, ya’ni chetdan changlanish 
hodisasi yuzaga chiqmaydigan bо‘lsa, gullash davrining oxiriga kelib 
gullar va ayrim qismlarining joylashishida shu paytda sodir bо‘ladigan 
о‘zgarishlar natijasida о‘zidan changlanish hodisasi kо‘rinadi. 
Masalan, ba’zi butguldoshlar va chinniguldoshlarning vakillarida 
changchilar urug‘chi ostida joylashadi, shu sababdan ularda chetdan 
changlanish sodir bо‘ladi. Ammo ayrim vaqtda changlarning ipi 
(bandi) о‘sib urug‘chi bilan tenglashadi va natijada tasodifan о‘zidan 
changlanish rо‘y beradi. Iqlimi noqulay bо‘lgan baland tog‘, Arktika 
va sahro sharoitlarida о‘suvchi entomofil о‘simliklarning guli, 
hasharotlar yо‘qligi sababli о‘zidan changlanishi mumkin. Masalan, 
Arktikada о‘suvchi (Phyllodoce, Cassiope) о‘simliklarning gullari 
mayda qо‘ng‘iroqsimon bо‘lib, shamol vaqtida о‘zidan changlanadi.
288

---

Namgarchilik 
kо‘p 
bо‘ladigan 
mintaqalarda 
о‘suvchi 
о‘simliklarning gullari umuman ochilmaydi, shuning uchun ham 
ularda avtogamiya kо‘rinadi. Nihoyat, odatdagicha gulga ega bо‘lgan 
ba’zi о‘simliklarda xazmagam (yunon. xazma – ochilib turish), ya’ni 
gulqо‘rg‘oni ochiq holda changlanadigan gullar bilan birga mayda, 
kо‘pincha yerga yaqin turadigan, ochilmaydigan, kо‘rimsiz, ammo 
о‘zidan changlanadigan va urug‘ beradigan 
kleystogam
(yunon. 
kleytos – yopiq) deb ataladigan gullar ham bо‘ladi. Bunday gullarga 
binafshalar (154-rasm)ni misol qilish mumkin. Kleystogam gullar 
butun yoz bо‘yi va kuzgacha urug‘ beradi. Aksincha, erta bahorda 
paydo bо‘ladigan yirik va chiroyli xazmagam gullar urug‘ bermaydi.