Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Epigenetik konlar
– asosan tog‘ jinslari hosil bo‘lgandan keyin butunlay boshqa 
geologik jarayonda hosil bo‘ladi. 
 
15. METALL VA METALL EMAS KONLARINING 
NURASH QOBIG‘IDAGI O‘ZGARISHI 
 
Foydali qazilma konlari nurash zanasidagi turli o‘zgarishlarga uchraydi. Bunda 
ba’zi konlar tubdan o‘zgarib ketadi, ba’zilari esa kamroq o‘zgaradi. Asosiy hollardan 
biri tez oksidlanuvchi sulfidlarning yuqori kislarod potensialiga ega bo‘lgan sharoitga 
tushganda tez oksidlanib yangi minerallar hosil qilishidir. SHuning uchun bu jarayon 
(protsess) oksidlanish deb, uning joyi esa oksidlanish zonasi deb yuritiladi. 
YUqorida keltirilgandek, bu protsess do‘nglik va yassi tog‘lik rayonlarda 
samaraliroq bo‘ladi. Sulfid konlarining nurash qobig‘ida ishtirok etuvchi suvlarning 
xarakteriga qarab uchta zona yaqqol ajralib turadi. Sizot suvlar zonasi, suv 
almashinish zonasi, turg‘un suvlar zonasi. 
Sizot suvlar zonasi er ustidagi kislarod va karbanat kislotasi bilan boy bo‘lgan 
suvlarning pastga qarab bir meyorda sizilishi bilan xarakterlanadi. Suv almashinish 
zonasi zamin suvlari sathidan pastda joylashgan bo‘lib, suvning yon tomonga asta 
siljishi va kislarodning kamligi bilan belgilanadi. Turg‘un suvlar zonasida suvlar 
deyarli harakatsiz va kislorod oz bo‘ladi. 

---

87 
Ikkilamchi sulfidlar bilan boyitilgan zona kon tanasining yuqori qismida 
joylashgan bo‘lib, ishqorsizlanish podzonasidan chiqib ketgan metallarning Rn o‘sishi 
bilan qayta tiklanish natijasida boyigan bo‘ladi. Bu 
zonada 
bo‘lib 
o‘tuvchi 
kimyoviy jarayonlarning eng samaralilari oksidlanish zonasidan sizot suvlar 
yordamida eritilib, konning chala o‘zgargan pastki qismiga olib kelingan metallarning 
sulfat birikmalari hisobiga bo‘ladi.
Quyidagi sabablarga ko‘ra, zamin suvlarining sathi pasayib qolsa, hosil bo‘lgan 
ikkilamchi sulfidlar quyida ko‘rsatilganidek qayta oksidlanib, oksidlangan boy rudalar 
podzonasini yuzaga keltiradi. Bu podzona ayrim hollardagina sanoat ahamiyatiga ega. 
Ikkilamchi sulfidlar bilan boyitilgan zona mis, uran, oltinli sulfid va ba’zi hollarda 
nikel konlari uchun ahamiyatlidir 
Konlarda bu zonalarning ba’zi birlari uchramasligi, zona va podzonalar biridan 
biriga sekin asta o‘zgarib o‘tib borishi mumkin. Konlarning oksidlangan qismi odatda 
200 m dan oshmaydi, lekin sharoitga qarab, bu zonaning qalinligi bir necha 100 m 
gacha ham borishi mumkin. Bunda albatta o‘zidan suvni yaxshi o‘tkazuvchi plast va 
tektonik yoriqlarning ahamiyati katta. Oksidlangan rudalarning tashqi ko‘rinishi ham 
boshqacha bo‘ladi. Ular birlamchi, qoldiq va qayta yotqizilgan minerallardan iborat 
bo‘lganligi uchun juda xilma xil shakllarga ega.