Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

15.3. Konlarning ustki mexanik o‘zgarishlari 
Konlarning oksidlanish zonasida bir qator mexanik o‘zgarishlar ham yuz 
beradi. Bular jumlasiga yotish burchagining o‘zgarishi, foydali qazilma tanasining 
torayishi va kengayishi, musbat va manfiy releflarning hosil bo‘lishi kiradi. 
Oksidalnish zonasida yotish burchaginig o‘zgarishi, asosan ikki sababga ko‘ra 
yuz beradi. Birinchisi, tog‘ yon bag‘irlarida tik turib qolgan plastlar yoki temirlar 
ko‘pincha pastlikka qarab engashadilar. Ikkinchisi, bukuvchi jinslarning kengayishi 
natijasida tomir yoki ba’zi bir yo‘lka plastlar egilib ketadi. Tez emiriluvchi tomir 
tipidagi konlar oksidalnish zonasida emirilib, yon jinslarning bosimi natijasida torayib 
ketishi mumkin. SHu tufayli 2 m lik pirrotin tomiri nurab, o‘rni ingichka cho‘g‘ga 
aylanib qolgan xollari kuzatilgan. 
Aksincha foydali qazilmalarning tanalari kengayib ketishi ham mumkin. Bu 
ikki sababga ko‘ra sodir bo‘ladi. Birinchisi, kimyoviy oksidlanish natijasida ba’zi 
foydali qazilmalar erib, yon jinslarga singib ketadi va rangini o‘zgartirib yuboradi. 
Ikkinchisi shuki, ba’zi minerallar oksidlanish zonasida hajmi jihatdan katta 
minerallarga aylanib ketadi. Masalan, arsenopirit, okorodidga aylanganda hajmi 
taxminan 2,5 barobarga ortar ekan. Bunday hollarda konlarning ustki atrofidagi 
jinslarni itarib kengaytirib yuborishi mumkin. 
Xulosa 
Mavzuda metall va metall emas konlarining nurash qobig‘idagi o‘zgarishlari 
bilan qatorda, konlarning ustki mexanik o‘zgarishlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar 
keltirilgan. Metall konlarining oksidlanish zonasida o‘rganish darajasi 4 guruhga – 
Asosiy minerallar oksidlanish zonasida deyarlik o‘zgarmaydigan (temir va 
margenetsning oksid va gidrooksid rudalari, boksidlar, xromitlar, kasiteritlar, volfram, 
simob, oltinli kvars, platina) konlarga; Asosiy minerallari oksidlanish zonasida 
beqaror, boshqa barqaror minerallariga almashinuvchi (temir, margenets, qo‘rg‘oshin, 
margimush, vismut, surma metallarning korbanatli rudalar va titanning inminit 
minerali) konlarga; Asosiy minerallari oksidlanish zonasida beqaror bo‘lib, 
parchalanish mahsulotlari ruda tanasidan osonlik bilan chiqib ketadigan (rux, mis, 

---

90 
nikel, kobalt, molibden, uran va oltinli sulfit) konlari; Qo‘rg‘oshin konlarining 
oksidlanish zonasida molibden va vanadiyni vulvenit va vanadinit ko‘rinishida 
yig‘uvchi maxsus (tekshirish natijalarini konning ostki qismiga tatbiq qilib bo‘lmaydi, 
chunki u erda bu elementlar klark mikdorida bo‘lib, oksidlanish zonasiga zamin 
suvlari bilan keltiriladi) konlarga ajratish mumkinligi aytilgan.