Fonetikaning tadqiqot maqsadi va usuliga ko‘ra turlari Reja

1.Fonetik Transkripsiya. Transkripsiyaning bu turi fonetik pritsip asosida tuziladifonemaning

talaffuzdagi har bir foniga alohida harf belgilanadi. Chunonchi, adabiy tildagi O‘

(o‘rta keng, lablangan, orqa qator unli) fonemasi qo‘l va ko‘l so‘zlarida har xil talaffuz qilinsada,

adabiy – orfo-grafik yozuvda bitta O‘ harfi bilan ifodalanadi. Fonetik Transkripsiyada esa bu

ikki holat uchun ikkita harf belgilangan. o (orqa qator o‘ uchun, masalan, qol), o‘ old qator «ө»

uchun, masalan, kөl).

Adabiy tildagi i fonemasining Transkripsiyada i,` O‘, i: belgilari bilan, uning u va Y

belgilari vositasida ifodalanishi ham shundan. O‘zbek dialektologiyasida unli tovushlar uchun

quyidagi transkriptsion belgilar qabul qilingan,

Tilning ko‘tarilish orniga

ko‘ra.

Ol

dingi

qator (til

oldi)

Indiffer

ent (oraliq)

tovushlar

Orqa

qator (til

orqa)

Labning ishtirokiga

ko‘ra

Tilning ko‘tarilish

darajasiga ko‘ra

lablanm

agan

lablang

an

lablanm

agan

lablang

an

lablanm

agan

lablang

an

Yuqori ko‘tarilish <

ъ,ь>

ы у

Yuqori-o‘rta

ko‘tarilish

<

ў>

o‘rta o

ko‘tarilish

quyi-o‘rta

ko‘tarilish

quyi ko‘tarilish

ə

a

(о )

Demak, unlilarning turli variantlarini berish uchun Transkripsiyada 15 ta belgi olingan. Bu

belgilar orqali o‘zbek dialekt va shevalarida uchraydigan unli fonemalarni ifodalash mumkin.

Undoshlar uchun rus grafikasiga asoslangan o‘zbek alfavitidagi e, ё, ю, я, grafemalaridan

boshqa barcha harflar ishlatiladi: e, ё, ю, я,lar esa transkripsiyada quyidagicha ifodalanadi;

e- йe,йэ; ё-йо; ю-йу,йү; я-йə,йа.

Transkripsiyada undoshlarning yumshoqligi ham alohida belgi bilan ifodalanadi. Masalan,

«л’» «(yumshoq» «л’») kabi.1