Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Siydik hosil bo‘lishi. 
Buyrak murakkab tuzilishga ega bo‘lib, taxminan 1 
mln nefronlardan iborat va ular struktura hamda funksional birlik hisoblanadi. 

---

113 
Buyraklarning qon bilan ta’minlanishi portal tizimlar prinsipi bo‘yicha tuzilgan, 
ya’ni qon, tuguncha kapillyarlaridan kanalchalar oldi kapillyarlariga kelib tushadi, 
olib chiqib ketuvchi qon tomiri esa, bu ikkala kapillyar tizimlar orasida joylashgan 
bo‘lib, portal vena rolini bajaradi. Mag‘iz moddaning po‘stloq va tashqi 
qatlamlarida qalin kapillyar tarmoq mavjud, mag‘iz moddaning chuqur 
qatlamlariga kelib tushadigan uzun kapillyarlar sirtmoqlari esa, nisbatan siyrak 
shoxlangan bo‘ladi. Buyrak arterialari aortaning qorin qismidan chiqib, u erda qon 
bosimi yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. Kalta buyrak arteriyalari bir necha marta 
bo‘linib, koptokchalarga qon olib keluvchi tomir shaklida kirib boradi. Bu tomir 
20-40 dona kapillyarlarga bo‘linib, Malpigi koptokchasini hosil qiladi. Kapillyarlar 
yig‘indisi qonni koptokchadan olib ketadi. Odamning har ikkala buyraklari 
arteriyasidan 1 daqiqada 1200 ml qon yoki organizmdagi hamma qonning 20-
25 % oqib o‘tadi. Buyraklarning massasi tana massasining atigi 0,43 % ini tashkil 
qilishini eslasak, qon bilan ta’minlanishining ahamiyati naqadar katta ekanligi 
yaqqol bilinadi. Buyraklar tomirlarining o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyati juda 
mukammal bo‘lib, umumiy arterial qon bosimi 90-190 mm s.u. atrofida 
o‘zgarganida ham buyrak arteriyalardan oqib o‘tuvchi qonning miqdori 
o‘zgarmaydi. Koptokchadan sal uzoqlashib, qonni olib ketuvchi tomir yana 
kapillyarlarga bo‘linib ketadi va proksimal va distal burama kanalchalar atrofida 
qalin kapillyarlar to‘rini hosil qiladi. Demak, buyraklarda qonning ko‘p qismi 
kapillyarlardan ikki marta - avval koptokchalardan so‘ngra kanalchalar atrofidan 
o‘tadi. Yukstamedulyar nefronlarning qonni olib ketuvchi tomiri kapillyarlarga 
bo‘linmaydi. Bu tomir bevosita mag‘iz moddaga o‘tib ketadi. Nefronning hamma 
qismi siydik hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Bu jarayon, koptokchalarda filtrlanish 
yo‘li bilan birlamchi siydik hosil bo‘lishidan boshlanadi. Siydikning tarkibi buyrak 
kanalchalari va yig‘uvchi naylardan o‘tayotganida o‘zgradi: suv va ba’zi moddalar 
naylarning devori orqali qonga qayta so‘riladi, ayrim moddalar esa bu suyuqlikka 
ajratildi. Bu jarayonni kanalchalardagi reabsorbsiya va sekretsiya deb ataladi. 
Shunday qilib, tashqariga chiqarib yuboriladigan oxirgi siydik tarkibini - 
koptokchalardagi reabsorbsiya va kanalchalardagi sekretsiya jarayonlari belgilaydi. 

---

114