Филологические науки: состояние, перспективы, новые

«ernek» – бармак; «erŋek» – «эрңек» деп да айтылат (TTS I 
217), «arŋak» – бармак, манжа (TTS I 245). 
«Диван лугат ат-
түрктөгү» 
адамдын боюн өлчөөдө колдонулган метафоралык 
сөздөр да өзгөчө кызыктырат: erŋeyü (эрңейү) «абдан кыска 
бойлуу, бою эки аршин болгон адам, жөжө» (DLT I, 136). Кыязы, 
бул сөз erŋek “бармак” сөзү менен байланыштуу болушу мүмкүн. 
Сөздүн келип чыгышы белгисиз. [3, 5].  
kulaç – кулач, өлчөм. Негизи, “кол ач”– колду ач деген сөздүн 
биригишинен келип чыккан. Татаал сөз биригүү процессинде 
биринчи уңгудагы «о» тыбышы «у» тыбышына өтүп кеткен. 
Мисалы, «bir kulaç barçın» – бир кулач барчын (TTS I 625). Кулач 
темасында бардык эмгектерде 
«Диван лугат ат-түрккө» шилтеме 

---

285 
жасалып, Махмуд Кашкаринин жазгандарында кошумчаланган өтө 
деле көп нерсе жок. 
karış – карыш. Мисалы, айтышат: “bir karış” – бир карыш 
(TTS I 643), karşag (карыштар) өлчөө. Дагы бир мисал: “anıg 
karşagı kör”– анын (карыштарынын) өлчөмүн көр (TTS I 801). 
«Диван лугат ат-түрктө» 
«карышка» мисал катары берилген 
сүйлөмдөрдөн анын да өлчөө бирдиги экендиги билинет.
Клауссон «кары» жана «карыш» сөздөрүнүн илгертеден курал 
(курал-жарак) маанисинде пайдаланылып, кийин өлчөө бирдиги 
катары колдонулганын жана бир тыбыштын өзгөрүшү менен бүтүн 
түрк диалектилеринде колдонула баштагандыгын түшүндүргөн.
«Карыш» сөзүнүн пайда болушу <*кар – дан пайда болгон зат 
атооч, мааниси үчүн «карыш – бул баш бармак менен кичине 
бармактын учтарынын арасындагы аралык» дегенди билдирет 
(ED 644b-645a). 
Арат, карыш <кар-ы+ш ты керилип-чоюлган абалда баш 
бармактын учунан чыпалактын учуна чейинки аралыктын аты [2, 
584].