Филологические науки: состояние, перспективы, новые

Тайыз/ yüzeysel – терең эмес, тайкы, бийик эмес: тайыз
кудук, тайыз көл, тайыз табак. Мисалы: Катуу келдим, минген 
атым кара кер, Сүрдүү кеӊ Түп, Тайыз жериӊ кайсы жер? 
(Осмонов). Кыргыз тилинде тайыз сын атоочу суу, көл сөздөрү 
менен айкашып колдонулат: Азыр суу тайыз эле, өтүктүн четине 
да жеткен жок; Тайыз суудан майда балыктар даана көрүнөт; 
Чөптөн жапыз, суудан тайыз (макал).
Өтмө маанисинде акылы тайыз, тайыз адам, тайыз 
чыгарма, тагдыры тайыз, тайыз мамиле сыяктуу сөз 
айкаштарында кездешет. Акылы тайыз – чолок акыл, кем акыл. 
Түрк тилинде тайыз сын атоочуна yüzeysel, sığ сын атоочтору 
туура келет. Бул сөздөр deniz, göl сөздөрү менен айкашып келип, 
тайыз маанини туюндуруп турат.
Yüzeysel .1.Yüzey ile ilgili, sathi (үстүӊкү бөлүк, тайыз). 

---

294 
2.Derine inmeyen, gelişigüzel, ayrıntılı olmayan, sathi (тереӊ 
эмес, үстүртөн): Okuduğum mektupları özümseyip yüzeysel biçimde 
unutmam gerekiyordu/ Каттан окугандарымды өздөшүрүп, 
үстүртөн унутушум керек –(Erendiz Atasü). 
Sığ. Derinliği az, dibi yüzeyine yakın olan (göl, deniz, akarsu vb.) 
(тереӊ эмес, үстүнө жакын. Мисалы: көл, деӊиз, агын суу ж.б.): 
Mercan adaları sığ bir kayalığın etrafını alırlar/ Коралл аралын 
тайыз рифтер курчап турат (Sait Faik Abasıyanık). 
2.Ayrıntıya inemeyen, yeterli olmayan, yüzeyde kalan (жетиштүү 
эмес, үстүртөн, эптеп-септеп): Sığ düşünce/ жеӊил ой. 
Жыйынтыктап айтканда, көз өлчөм аркылуу пайда болгон 
тереӊдик топчосуна кирген тереӊ, тайыз сын атоочтору тилде 
өзүнүн түз мааниси менен бирге өтмө мааниде колдонулуп, бир 
катар окуя, шарттарды сүрөттөөдө кызмат аткарат. Кыргыз 
тилинде да, түрк тилинде да метафоралык мааниге өтүп, кептин 
тактыгын, образдуулугун жаратканын көрүүгө болот. Эки тилде 
теӊ бул түшүнүктөр суу менен байланышып, аны сыпатоодо 
кеӊири колдонулат.
 
Колдонулган адабияттар 
1. Айтматов Ч. Чыгармаларынын сегиз томдук жыйнагы. Экинчи 
басылышы. Жамийла. – Бишекек, 2009. 
2. Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. – Фрунзе, 1969. 
3. Turk Dil Kurumu Sözlükleri / https://sozluk.gov.tr/ 
© Чилингир А., 2019 

---

295 
УДК 81´276