Филологические науки: состояние, перспективы, новые

yığaç – узундук өлчөмү (farsax) Мисалы: bir yığaç yer.– бир 
өлчөм (farsax-фарсах) жер (TTS III 15). 
“…ıgaç ~ yıgaç “йыгач” өзгөчө аралыкты өлчөөдө 5 км ге 
жакын жерди (bir fersah – бир фарсах) ıgaç деп, 1 бирдик катары 
колдонулган (ED 79b). … Коркут Атанын китебинде agaç “1 км ге 
чейинки аралыкты өлчөө бирдиги” (DLT I 26) катары көрсөтүлгөн 
[3,143 ]. “Тексттерде fersah (фарсах), ferseng (ферсенг), mil (мил), 
kadem (кадам), arşın (аршин), kulaç (кулач) терминдери менен 
салыштырылган; кыязы, түз бир жыгачтан жолго окшоштуруп, 
узундукту өлчөө бирдиги катары да колдонушуп, yıgaç – йыгач 
деген өлчөө бирдиги катары Махмуд Кашкариде “fersah” деген 
эквивалентин кездештиребиз. 
Suŋu (süŋü) найза (TTS III 547). Көк түрктөрдүн тексттеринен 
бери бирдиктүү өлчөө бирдиги катары колдонулуп келгенин 
көрүүгө болот. 
«Диван лугат ат-түрктөгү» 
turk деген сөздүн 
аныктамасында süngü (сүңгү) деген сөздүн өлчөм бирдиги катары 
колдонулушу мисал катары берилет. Мисалы, «bir süŋü turkı» – бир 
найзанын узундугу (TTS I 611). (TTS вариантында сөздүктүн 

---

289 
башында turk ‘tark’ деп берилген. Мисал катары берилген 
сүйлөмдөрдө туура окулушу «turkı» катары берилип, «süŋü» деген 
сөзү «suŋu» түрүндө көрсөтүлөт.
Жыйынтыктап 
айтканда, 
«Диван 
лугат 
ат-түрктө» 
метафоралык жана антропометрикалык өзгөчөлүктөрү бар, 
жанында ар түрдүү өлчөм бирдиктери менен байланышкан 
көптөгөн мисалдар кездешет. Бул мисалдарды азыркы кыргыз 
жана түрк тилдери менен салыштырганда тилдин мезгилдин өтүшү 
менен өлчөм бирдиктеринин атоолорунун же этиштин акандай 
болуп өзгөргөндүгү аныкталды. Бул өзгөрүүлөрдөн улам, «Диван 
лугат ат-түрктүн» бир нече кылымдар мурун жазылган эмгек 
экенин ойлогондо, анын чындык экендигин жана баалуулугун 
түшүнүүгө болот.
Кыскартуулар