Филологические науки: состояние, перспективы, новые

Karı (кары) – колдун билеги, кар жилик, чыканактан билекке 
чейинки аралык (TTS III 339). 
Кarı (кары) – кездемени өлчөгөндө колдонгон билек ченеми. 
Бул сөз башкы сөздөн келип чыккан. Бул жерде араб тилинен кир-
ген мааниси менен бирдей, колдун билеги жана бир нерсени 
өлчөгөндө колдонулуучу колдун билек ченеми, эки тилде бир эле 
сөз колдонулат (TTS III 339). 
Клауссондо суроо белгиси катары берилген «кары» сөзүнүн 
уңгусу <*кар- деп берилип, «карыш» деген сөз менен 
салыштырылат [5,644-5]. Анын мындан башка маанисин Өзйеткин 
айтып чыккан. «Исламдан мурун жана кийин түрк өлчөө 
системасында кеңири таралган түркчө «кары» (ED 644b-645a, 
TMEN 1477) термини уйгурлардын аймагында, өзгөчө кездеменин 
böz (бөз) өлчөө үчүн колдонулган бир узундук өлчөө бирдиги 
катары орун алган. Антропометрикалык бир бирдик катары «ка-
ры» чыканактан бармактын учтарына чейинки аралык. Орус илим-
позу А.В. Дибонун ою боюнча «кары» өлчөө бирдигинин Ички 
жана Орто Азияда колдонулушу жана таралышы боюнча маанилүү 

---

286 
бир эмгеги бар. «Кары» сөзүнүн өлчөө бирдиги катары метрикалык 
чоңдуктун так аныктамасында кээ бир түшүнбөстүктөр келип чы-
гууда. Дибо эмгегинде «кары» үчүн 45 менен 3 метр арасында 
өзгөргөн өлчөө көлөмдөрүн (сандарын) белгилеген. Ошондой эле 
45-50 смдик бир узундукка туура келген «кары» өлчөө бирдиги 
аймактарга жараша өзгөргөнүн Дибо белгилеп көрсөтөт. Уйгур-
лардын аскердик эмес жарандык белгилеринде «кары» кездеме
 
böz 
(бөз)
 
үчүн
 
колдонулган узундук өлчөмү катары берилген [3,147].
«Диван лугат ат-түрктө» Махмуд Кашкари «кары» сөзүнүн 
эквиваленти катары «карыш» сөзүн келтирип, «карыш. Бир ка-
ры…» катары берип, ошону менен Араттын көз карашын далилдеп 
жатат.