Fe L tuzuvchi: Alimova Manzura

Sifatdoshning otlashishi. Otga bog’lanib keluvchi barcha so’zlar kabi sifatdoshlar ham otlashadi: o’qigan bolalar- o’qiganlar.
Sintaktik xususiyati. S.aniqlovchi: yurayotgan poyezd.
Ega: o’qigan o’qdan o’zar.
ToMdiruvchi: intilganga tole yor. q.aniqlovchi: o’qiganning tili uzun.
Hol: kelayotganimda ko’rdim.
RAVISHDOSH
Fe’lning ravishga xoslangan shakli ravishdosh deyiladi. Ravishdosh fe’lga bog’lanib, fe’ldagi harakat-holatning belgisini harakat-holat bilan ifodalaydi. Shu xususiyati bilan ravishdan farq qiladi: ko’p o’qidi - ravish, shoshilib o’qidi - ravishdosh.
Ravishdoshlar harakatning belgisini bildirishi bilan ravishga o‘xshaydi. Ravishdosh ham ravish kabi fe’lga bogTanib, uning belgisini bildiradi. Solishtiring: piyoda (ravish) keldi, shoshilib (ravishdosh) keldi.
Ravishdoshning ~(i)b, -a//-y shakllari ko‘proq harakatning holatini, ba’zan payt, sababini, - gancha (-kancha, -gancha) shakli holatini, -gach, (-kach, -qach), -guncha (-kuncha, -quncha) shakllari paytini, -gani (-kani, -qani, -gali) shakli ntaqsadini anglatadi.
Unli va jarangli undoshlar bilan tugagan fe’1 asoslariga ravishdoshning -gach, -guncha, - gancha, -gani qo‘shimchalari qo‘shiladi.
Bu qo‘shimchalar k undoshi bilan tugagan fe’i asoslariga qo‘shilib, -kac/t, -kuncha, -kancha, - kani hoiida; q undoshi bilan tugagan fe’1 asoslariga qo‘shilib, -qach, -quncha, -qancha, -qani shaklida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi.
Jarangsiz undosh bilan tugagan fe’l asoslariga bu qo‘- shimchalar qo‘shilganda, -kach, -kunc/ta, -kancita, -kani shaklida talaffuz qilinsa ham, -gac/t, -guncha, -ganc/ta, -gatti tarzida yoziladi. Holat ravishdoshi quyidagi vazifalarni bajaradi:
-yetakchi fe’lni ko’makchi fe’lga bog’laydi: o’qib chiqdi.


6

-ergash gapni bosh gapga bog’laydi: yoz kelib, kunlar isidi.

-fe’lga shaxs-son qo’shimchasini biriktiradi: o’qibman.
FE’LLARNING MUNOSABAT SHAKLLARI
Fe’l asoslariga qo‘shi!ib, gapda kesim vazifasida qo‘llanilishiga xoslovchi shakllar fe'llarning muno sabat shakllari hisoblanadi.
Fe’llarning zamon, mayl, shaxs-son qo‘shimchalari munosabat shakllari sanaladi. Bu shakllarga ega bo‘lgan har qanday fe’l gapda kesim vazifasida keladi. Yuqoridagi ma’no va shakllardan xoli boigan fe’l asosi feMning noaniq shakli hisoblanadi va bu shakl -moq qo‘shimchasi yordamida ifodalanadi.
ZAMON SHAKLLARI
Keldim, kelyapman, kelaman fe'llarining uchalasi ham I shaxsni bildiradi, lekin ular harakatning nutq momentiga nisbatan qachon bajarilishi yoki bajarilmasligi bilan farq qiladi.
Fe'ldan anglashilgan harakatning nutq momentiga nisbatan bajarilishi yoki bajarilmaslik paytini bildiradigan shakllarga zamon shakllari, ana shunday shakllar tizimiga zamon kategoriyasi deyiladi. Fe’l asosida ifodalangan harakat-holatning uch zamondan birida sodir boiishini bildiruvchi shakllar zamon shakllari sanaladi.
Zamon turini belgilashda so'zlanayotgan nutq vaqti asosiy tayanch nuqta bo'lib hisoblanadi. Ana shunga ko'ra uch zamonga bo'linadi: 1) o'tgan zamon, 2) hozirgi zamon, 3) kelasi zamon.