Фарғона давлат университети

Эргономика элементлари
Эргономика инсоннинг иш жараёнидаги ҳаракатидир. Эргономика ишлаб чиқариш жараёнида ишчининг чарчамасдан, меҳнат қобилияти пасаймаган ва соғлигини йўқотмаган ҳолда энг юқори иш унумдорлигига эришишда функсионал имкониятларни ўрганувчи фандир.
Иш жойида жиҳоз ва ускуналарнинг нотўғри жойлаштирилиши, уларнинг шакли, рангининг нотўғри танланиши ишчини чарчатади, тўғри жойлаштирилганда эса аксинча, иш унумдорлигини оширади.
Иш жойининг баландлиги ҳам муҳим аҳамиятга эга. Одатда у 1000-1600 мм оралиқда бўлгани мақсадга мувофиқдир. Бундан ташқари, кўзнинг имконият доирасини ҳам ҳисобга олиниши керик. Горизонтал бўйича кўриш бурчаклари қуйидагича:
18 ⁰ - кўзни иш жойида оний кўриш бурчаги;
30⁰ - кўзни иш жойида самарали кўриш;
120⁰ - кўзнинг бош қимирлатмай кўриш;
220⁰- кўзнинг бош бурчагида кўриш бурчаги.
Вертикал бўйича юқорини кўриш бурчаги 55-60⁰ ни, пастни кўриш бурчаги эса 70-75⁰ ни ташкил қилади. Бунда ҳам самарали кўриш бурчаги эса 30-40⁰ ни ташкил қилади. Саноат корхоналарида юкларни ортиш-тушириш ва кўтариш-ташиш ишларини хавфсиз амалга оширишга жавобгар шахслар тайинланади. Кўтариш кранларга уларнинг юк кўтариш имкониятларини кўрсатувчи белгилар ўрнатилади. Сигнал асбоблари (қўнғироқ, гудок, сирена) машинадан ҳаракат оладиган кўчма кранлар кабинасидан ташқарига ўрнатилади. Босим билан ишлайдиган қурилмалар ўз вақтида техник кўрикдан, текширувдан, ўтказиб, синаб кўрилиб дафтарга қайд этиб борилади.
Саноат чанги ва унинг инсонга таъсири
Ҳалқ хўжалигидаги кўп ишларни бажаришда чанг ҳосил бўлади. Улар келиб чиқиш манбаларига кўра, табиий ва сунъий чангларга бўлинади. Табиий чанглар-инсон таъсирисиз ҳосил бўлади. Бундай чанглар туркумига шамол ва бўронлар таъсирида қум ҳамда тупроқнинг эррозияланган қатламлари кўчиши, ўсимлик ва ҳайвонот оламида, вулқонлар отилиши бошқа ҳолларда пайдо бўладиган чангларни киритиш мумкин. Табиий чангларнинг атмосфера муҳитидаги миқдори табиий шароитга, ҳавонинг метериологик ҳолатига, йилнинг фаслларига ва аниқланаётган зонанинг қайси минтақада жойлашишига боғлиқ. Масалан, атмосферадаги чангнинг миқдори шимолий туманларга нисбатан жанубий туманларда, ўрмон зоналарига нисбатан чўл зоналарида, шунингдек, қиш ойларига нисбатан ёз ойларида кўпроқ бўлиши маълум.
Аниқланишича, ҳар бир кубометр ҳаво таркибида чанг зарралари далалар ва боғларга нисбатан шаҳарларда ўн марта кўпроқ экан. Тоғли ҳудудларда эса чанг зарралари ундан ҳам камроқ бўлади.
Чангнинг катталиги, яъни дисперслигига қараб уч гуруҳга бўлиб, ўрганилади:
- Катталиги 10 мкм.дан катта бўлган чанглар. Одатда бундай чанглар ўз оғирлиги таъсирида ерга қўнади;
- Катталиги 10 мкм.дан 0,25 мкм.гача бўлган чанглар. Бу чангларни майда чанглар ёки микроскопик чанглар деб юритилади. Улар ерга жуда секинлик билан тушади;
- Катталиги 0,25 мкм.дан кичик бўлган чанглар. Бу чанглар ултрамикроскопик чанглар деб юритилиб, улар қўнмай ҳавода учиб юради.
Эрийдиган чанглар нафас йўлларида тутилиб сўрилади ва қонга ўтади, организмга кўрсатадиган кейинги таъсири уларнинг кимёвий таркибига боғлиқ. Масалан, қўрғошин, мис ва бошқа материалларнинг чанги заҳарловчи таъсир кўрсатади. Чанг зарраларининг шакли сферик, ясси ва бошқа кўринишда бўлади. Четлари ўткир қиррали чанг зарралари ўпка тўқималарини жароҳатлайди. Шиша-тола, асбест слюда каби чанг турлари юқори нафас йўлларининг ҳужайраларини микрожароҳатланиши, кўзнинг шиллиқ қаватига ва терига таъсир кўрсатиши ҳам мумкин.