Фанидан маъруза матни

 
8 – маъруза. Геодезия асослари. Геодезик изланишлар. Геодезик ўлчаш ишлари ва геодезик 
асбоблар. Геология ва гидрогеология асослари. Минераллар ва тоғ жинслари. Уларнинг 
характеристикалари. 
 
Геодезия ҳақида асосий тушуналар 
Геодезия (юнонча сўз бўлиб, Gео – ер ва Daio - қисмларга бўламан, ажратаман) деган 
маънони билдиради, яъни Ерни қисмларга ажратиб ўрганишда, Ернинг шакли ва ўлчамларини 
аниқлаш ҳамда план ва карталарда тасвирлаш учун ер сиртида ўлчаш ишлари олиб бориш 
ҳақидаги фандир. Гео – юнонча сўз бўлиб, қўшимча сўзларнинг таркибий қисми; Ер, Ер шари, Ер 
қобиғига тегишлиликни билдиради. (Масалан, геология, геофон). 
Геодезия олий ва қуйи геодезияларга бўлинади. Олий геодезия Ернинг шакли, гравитацион 
майдонини, шунингдек геодезик таянч шохобчаларни қуриш назария ва усулларини ўрганади. 
Қуйи геодезия тапография ва мухандислик амалиѐтида қўлланиладиган ўлчаш усулларини ишлаб 
чиқади.
Геодезия астрономия, геофизика, космонавтика, картография ва бошқалар билан боғлиқ 
равишда ривожланади. 
Бинолар, каналлар, йўллар ва бошқаларни лойиҳалаш ҳамда қуришда геодезиянинг 
усулларидан кенг фойдаланилади. 

---

Амалий геодезия халқ хўжалигини ва бошқа соҳаларни тапограф-геодезик усулларининг 
илмий янгиликлари билан таъминлашда хизмат қилади. 
Амалий геодезия қисқача қилиб айтганда, мухандислик-қурилиш ишлари билан ҳам узвий 
боғланиб кетган. Бунда лойиҳаланаѐтган ҳар бир объект ѐки иншоотларнинг геометрик 
параметрлари кучли назоратда бўлиши керак. 
Ҳозирги пайтда мураккаб, замонавий иншоотларни яратишда қуйидаги геодезик 
кўрсаткичларга эътибор бериш керак: 
1. Астрономно-геодезик кўрсаткичлар (объектларнинг координаталари ва баландлиги, 
йўналишлар азимутлари); 
2. Гравиметрик кўрсаткичлар (майдоннинг юқори аниқликдаги гравиметрик тасвири, 
асосий қисмларнинг оғиш катталиклари); 
3. Топографик ва фотограмметрик кўрсаткичлар (ҳар хил масштаблар картаси), 
(фотокарталар ва фоторежалар, ладшафтли панорамалар); 
4. Мухандис-геодезик кўрсаткичлар (юқори масштабли режаларни майдонлар учун қўллаш, 
дарѐ ва йўлларнинг узунлик бўйича профили, иншоотлар деформацияси ва бошқалар). 
Геодезияда ўлчаш усуллари ва бу усулларга асосланган ўлчаш асбоблари кенг 
қўлланилади. 
Ўлчаш натижалари эса математик жиҳатдан қайта ишланади. Бу асбоблар ва усуллар 
геодезия асосларини ва геодезик, тапографик тасвирларни кенг ривожлантиришда хизмат қилади. 
Ҳозирги пайтда сув объектларини ва иншоотларини қуришда кўплаб замонавий геодезик 
ўлчов асбоблари қўлланилмоқда. Уларнинг натижалари янги, замонавий ҳисоблаш қурилмаларида 
қайта ишланмоқда ва автоматлашган тизимларда бажарилмоқда. Кейинги илмий-изланишлар 
натижасига кўра, лазерли ўлчаш асбоблари ҳам тадбиқ этилмоқда.