Фанидан маъруза матни

 
 
5 – маъруза. Дарѐлар. Дарѐлар тўғрисида умумий маълумотлар. Дарѐ суви тезлигининг 
тақсимлаш характеристикаси. Сув миқдорининг интеграл эгри чизиғи. 
 
Дарѐлар ва улар ҳақида асосий тушунчалар
 
Дарѐ
деб - атмосфера ѐғингарчилигидан тўпланган сув миқдорининг ер юзасида қиялик 
бўйича ҳаракат қилувчи ўзгармас сув оқимига айтилади. 
Дарѐнинг бошланғич қисмини - 
боши
(манбаи), охирги қисмини унинг 
этаги
деб 
юритилади. Дарѐнинг бош ва охирги қисмини - унинг 
узунлиги
(L) дейилади. Дарѐ 
ҳавзаси
ѐки 
сув 
майдони
(F) деб, сув ажратиб ѐки қоплаб турган майдонга айтилади. 
Дарѐнинг бошланғич (Н
1
) ва охирги (Н
2
) қисми баландликлари орасидаги фарқ унинг 
напори
(дами) дейилади. 
Дарѐнинг узунлик бўйича қиялиги i қуйидагича аниқланади: 
L
H
H
i
2
1
. 
 
5.1-расм. Дарѐни тушунтиришга оид чизма. 
 
Дарѐ водийси
 
деб - ҳавзанинг пасайиб дарѐга туташган қисмига айтилади (5.1-расм). 
Дарѐнинг қайири (поймаси)
- деб, тошқин сув пайтида сув остида қоладиган водийнинг 
қирғоққа яқин қисмига айтилади (ўтлоқ билан қопланган ерлар) (5.2-расм). 
Дарѐлар узунлиги бўйича ҳар хил тўғри ва эгри участкаларга бўлинади. Дарѐнинг азалий 
ўзани 
чуқур
ва 
саѐз
участкаларга бўлинади. 
Қирғоқ урези
 
деб - сув юзаси текислигининг дарѐ ўзани қирғоғи текислиги билан кесишган 
чизиғига айтилади. 
Урез чап ва ўнг қирғоққа оид бўлади. 

---