Фанидан маъруза матни

қурилмаси; 6-ўлчапш асбоби. 
 
Вақт ўлчагичда олинадиган аксланган (қайтган) сигналнинг кечикиш вақтига пропорционал 
бўлган ўзгармас кучланиш шкаласи сатҳ баландлиги бирликларида даражаланган потенциометрга 
берилади. Нурлатгич сифатида барий титанат, пьезокварц, магнитострикцион элементлар 
ишлатилади. Кўпинча ультратовушли тебранишларни юборадиган ва қабул қиладиган асбоб 
сифатида бир қурилмадан фойдаланилади. Бу асбоб ўлчаш жараѐнининг бошида нурлатгич 
вазифасини бажариб, импульс юборилганидан сўнг қабул қилгич сифатида ишлайди. 
Ультратовушли сатҳ баландлиги ўлчагичлар 45 мм дан бир неча ўн метргача ўлчаш 
диапазонига эга. Ўлчанаѐтган муҳит ҳарорати – 50
0
C дан +200
0
С гача етиши мумкин. Йўл 
қўйиладиган асосий хатолик 2,5% ни ташкил этади. 
 
Гидрометрик створларнинг вазифаси ва уларнинг мустаҳкамлиги
 
Сув сарфи ва сув стаҳи ўртасидаги боғлиқлик сув ўлчаш постида ўзгариши мумкин. Бунга 
асосий сабаб, дарѐларнинг деформацияланиши, қирғоқлар емирилиши ѐки гидроотехник 
иншоотлар таъсирида ўзгарувчан босим ҳосил бўлиши ва бошқалардир. Бундай ҳолларда сув 
сарфининг аниқлигини 
)
(
H
f
Q
эгри чизиғи орқали кафолатлаш мумкин эмас. Бу боғланишни 
тузатиш учун назорат ўлчаш ишларини бажариш зарур. 
Назорат ўлчаш ишлари учун дарѐ оқимига перпендикуляр створ, яъни гидрометрик створ 
жиҳозланади, жойлаштирилади ва бу створда сув сарфи ўлчанади. Гидрометрик створлар - 
вақтинчалик ва узоқ вақт ўлчашларга мўлжалланади.
Гидрометрик створ (ГС) дарѐнинг танланган жойида маҳкамланиб, махсус гидрометрик 
иншоотлар билан жиҳозланади. Бундай иншоотларга балкали ва осма гидротермик кўприклар, 
люлькали, паромли ва қайиқли дарѐдан ўтиш жойлари, дистанцион ўлчаш қурилмалари, сигнал 
қабул қилиш қурилмалари ва бошқалар киради. 
Гидрометрик створларда сув сарфини ўлчашдан ташқари, ҳар хил чўкиндилар ва химиявий 
таҳлил учун сувдан намуна олиш каби ишлар бажарилади. 
Гидрометрик створларни жойлаштиришда: 
1. Танланган дарѐ участкаси очиқ жойда, ўсимлик ва дарахтлар йўқ бўлган жой танланиб, 
сувга бемалол яқинлашиш мумкин бўлсин; 
2.
 
Камсувли мавсумда сувнинг оқим тезлиги 
v 
= (0,15÷0,25) м/с дан кам бўлмаслиги; 
3. Шу участкада оқмас сувлар йўқлиги ва тескари оқимлар кузатилмаслиги;
4. Қиш фаслида шу участкада дарѐ суви музламаслиги ѐки бутунлай муз қатлами билан 
ѐпилиши талаб қилинади. 
Гидрометрик створ жойлаштирилганда створ белгилари билан створ чизиғи йўналишини 
кўрсатиш шарт. 

---

Створ белгилари сифатида геодезик қобиқлар ѐки баланд таѐқлардан фойдаланилади. Бу 
белгилар яхши кўриниши учун улар ҳар хил бўѐқлар билан маълум бир тартибда, тепасига рангли 
мато боғланиб маҳкамланади. 
Энсиз дарѐларда створ 2 та белги билан таъминланади, энли дарѐларда 4 та створ белгиси - 
2 тадан чап ва ўнг қирғоқларда ўрнатилади.