Фанидан маъруза матни

Ультратовушли сатҳ ўлчагичлари 
Ҳозирги пайтда гидроэнергетик қурилмалар технологик жараѐнларида ультратовушли сатҳ 
баландлиги ўлчагичлари кенг тарқалмоқда. Бу асбоблар бошқа асбобларга нисбатан 
контактсизлик, юқори аниқлик, кичик инерционлик, катта чегарада ва агрессив суюқликларда ҳам 
ишлатилиши каби бир қатор муҳим афзалликларга эга. Аммо ўлчаш схемаларининг 
мураккаблиги, шунингдек, етарли даражада ишончли бўлмагани сабабли, бу асбоблар бошқа 
қурилмалардан фойдаланиш мумкин бўлмагандагина ишлатилади. 
Ультратовушли сатҳ баландлиги ўлчагичларининг ишлаш принципи суюқлик, газ (ҳаво) 
чегарасидан товуш тўлқинларининг қайтиш принципига асосланган. Ультратовуш импульсининг 
ҳаво ва ўлчанаѐтган муҳит (суюқлик) чегараси сиртидан қайтиш катталиклари акустик 
қаршиликнинг кескин фарқи натижасида содир бўлади. 4.7-расмда ультратовушли сатҳ 
баландлиги ўлчагичининг структура схемаси кўрсатилган. 
Импульс ультратовушли тебранишлар генератори 1 дан нурлатгич 2 орқали сатҳи 
ўлчанаѐтган сиғимга узатилади. Ультратовуш тўлқинлар ўлчанаѐтган муҳитда тарқалади ва 
суюқлик ҳаво чегарасидан қайтади. Қайтган тўлқинлар муҳитдан тескари йўналишда ўтади, 
нурлатгич 2 га ўхшаш ультратовуш тебранишлар қабул қилгичи 3 га келади, у ердан 
ультратовушли импульс кучайтиргич 4, вақт оралиғини ҳисоблайдиган қурилма 5 ва ўлчаш асбоби 
(потенциометр) 6 га келади. 
Суюқлик сатҳи ўлчаш импульсининг юборилиши ва қайтиши орасидаги 
вақт бўйича 
аниқланади, яъни 

---

C
H
2
, 
бу ерда 
Н
– суюқлик сатҳи; 
С
– суюқликда ультратовушнинг тарқалиш тезлиги. 
 
4.7-расм. Ультратовушли сатҳ баландлиги ўлчагичининг схемаси: 
1-тебранишлар генератори; 2-нурлатгич; 3-қабул қилгич4 4-кучайтиргич; 5-вақт ҳисоблаш