Фанидан маъруза матни

5.3-расм. Дарѐнинг кўндаланг кесими профилини қуриш. 
Морфометрик характиристикалар учун сув сатҳига боғлиқлик графикларини чизиш 
мумкин (5.4-расм). Дарѐ ўзани мустаҳкам бўлса бундай графиклардан ҳисоблашларда 
фойдалинилади. Агар дарѐ ўзани диформацияланса, бу графикларга тузатишлар киритиш керак 
бўлади.
 
5.4-расм. Марфометрик характеристикаларнинг сув сатҳига боғлиқлик графиги.
 
Дарѐ суви тезлигининг тақсимланиш характери
 
Дарѐ суви оғирлик кучи таъсирида, ўзан бўйича қияликнинг камайишига қараб 
характерланади. Узунлик бўйича қиялик қанча катта бўлса, сув шунча тез ҳаракатланади, яъни 
оқади. 
Тезлик характерига дарѐ тубининг ғадир - будирлиги катта таъсир кўрсатади ва ҳаракат 
кесимининг ҳар хил нуқталарида сув тезлиги ҳар хил қийматларга эга бўлади.
Дарѐ тубида жойлашган қум уюмлари, катта тошлар, эрозия таъсиридаги ўзан 
ўзгаришлари сувда уюрмали оқим ҳосил қилади ва бу уюрмали оқимлар оқимнинг ҳамма қисмида 
ҳаракатланади. Бундай оқимлар турбулент режим ҳосил қилади. Турбулент режимида тезлик
майдони жуда ҳам ўзгарувчан бўлиб, вақт бирлигида мураккаб характерда бўлади ва тезлик 
пульсацияси вужудга келади. Натижада, гидрометрияда оний ва ўртача маҳаллий тезлик 
тушунчалари ишлатилади (5.5-расм). 

---

 
5.5-расм. Дарѐ суви тезлигининг тақсимланиш графиги. 
 
Оний тезлик
 
деб - шундай нуқтадаги тезликка айтиладики, бу тезлик бир онда 
кузатилади. Гидрометрияда оний тезлик вектори, балки уни ташкил этувчилари: узунлик бўйича, 
кўндаланган ва тик йўналишдаги тезликлари қаралади.
Ўртача маҳаллий тезлик қуйидагича топилади: 
2
1
1
2
0
0
,
1
t
t
оний
t
t
t
dt
U
t
U
бу ерда 
2
1
t
t
оний
dt
U
- тезлик пульсациясининг (
1
2
t
t
) оралиғидаги юзаси.
Тезликни сув чуқурлиги бўйича тақсимланиши маълум қонуниятга бўйсунади, бу 
қонуниятни билиш, айрим ҳолларда тезликни ўлчамасдан формулалар ѐрдамида ҳисоблаш 
имконини беради.
Тезлик профили U, тик чизиқ ва сув оқими сатҳи текислиги орқали ҳосил қилинган фигура, 
тезликнинг сув чуқурлиги бўйича