Фалсафа қисқача изоҳли луғат

М. Шарипов
ПИФАГОР (580—500 йиллар). Милоддан аввалги VI аср-Да Юнонистонда пифагорчилар мактаби вужудга келди. Пи-фагор Самос оролида туғилиб, кейинчалик Юнонистондан кетиб, Италиянинг Клхратон шаҳрига келиб яшайди ва «Пи-фагорчилар уюшмаси» номли сиёсий-фалсафий ташкилот ту-зади.
261
Позитивизм
иозитивизм
П. ва унинг мактаби ҳамма нарсанинг асосини сонлар ташкил қилади деб ҳисоблаганлар. Улар сонларни молдий нарсалардан ажратиб, мустақил кучга эга деб исботламоқчи бўлдилар.
П. лар таълимотига кўра, оламни билиш, сонни билиш-дан иборат, дунёнинг асосида илоҳийлаштирилган сон ётади. Шунингдек: «Барча предметлар чегарали-чегарасиз, тоқ-жуфт, бярлик-кўшшк, ўнғ-чап, эркак-урғочи, тургунлик-ҳаракат, тўғри-эгри, ёрук-қоронгу, яхши-емон, тўғрибурчак-тўртбур-чак каби қарама-қаршиликдан ташкил топган». Лекин бу қарама-қаршиликлар улар томонидан ҳаракатсиз, ўзгармас ҳолат сифатида талқин қилинади.
Пифагорчилар ахлоқ ва хулқ-одоб масаласида ҳам ўз фикр-ларини айтдилар. Улар катталарга ҳурмат, ўз вазифасини сид-қидилдан бажариш, урф-одатларга амал қилиш, шаҳво-ний нафсдан ўзини тийиш, илм-фан ва санъатга ихлос қўйиш каби анъанавий фазилатларни эгаллаш тарафдорлари эдилар.
Пифагорчилар даврида эстетик фикр ривож топа бошла-ди. Айниқса пифагорчиларнинг мусиқа, унинг келиб чиқи-ши, ёш авлодни тарбиялашдаги ғоялари диққатга сазовор-дир. Улар мусиқий оҳанглар сифати чолғу асбобларидаги тор-ларнинг узунлигига боғлиқ, деган қимматли фикрни илгари сурдилар. Эстетиканинг объектив асосларини қарама-қарши-ликларнинг ўзаро келишуви, уйғунлигидан қидириб, диа-лектик фикр горитдилар.
Улар мусиқанинг тарбиявий аҳамияти ҳақида сўз юри-тиб, турли касалликларни мумтоз куйлар билан даволаш мумкинлигини қайд қилдилар. Булардан ташқари, куй ва оҳанглар ердамида инсон хулқи, ғазаби, қайғу-алам, туш-кунликка тушиш, асоссиз рашк қилиш ва бошқа ҳар хил руҳий касалликларни тузатиш мумкин. Хуллас, мусиқа, улар-нинг фикрича, инсон саломатлигини тиклашда муҳим аҳами-ятга эгадир. Улар илк бор мусиқий эстетика ва эстетик тар-бия назариясининг куртакларини яратдилар.
Пифагорчиларнинг математика ва геометрия, мусиқа, меъморчилик, ҳайкалтарошлик соҳаларида хизматлари кат-тадир. Улар учбурчакнинг бурчаклари йиғиндиси тўғрисида-ги теоремани ишлаб чиқдилар. Бу теорема Пифагор теорема-си деб аталади.