Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Прагматтм
(логика) ва математика фанлари асосларининг априор-ана-литик (тажрибага алоқасиз) табиатига эътибор қаратмоқца. М. п. вакилларининг фикрича, билиш назарияси билан дунё-қараш жиҳатлари чамбарчас боғлиқ бўлганлиги боис у фал-сафанинг баҳс мавзуи бўла олмайди. Фалсафа ўз предметига эга эмас. Унинг фаолияти фанга кириб олган, муҳокама маз-мунидан йироқ, фикр, тилдан ноўрин фойдаланиш, мантиқ қонун-қоидапарига амал қилмаслик, муайян мафкура эҳтиеж-лари билан боғланган, сохта муаммолардан фанни тозалаш хамда идеал мантиқий моделлар тизимини яратишдан ибо-ратдир. М.п.кун тартибига қўйган муаммолар, масалан, ил-мий тасдикларнинг англаб олинганлигини (нисбийлик наза-риясининг пайдо бўлиши билан рўйи-рост турган муаммо), мавҳум назарий ғояларни тажриба орқали текшириш имко-нияти, илмий назарияда мазмунли ва расмий компонентлар нисбатининг муҳим аҳамиятга моликлиги табиий.
Ҳозирги вақтда п.нинг лингвистик таҳлил фалсафаси Буюк Британия ва АҚШда фалсафий ҳаётнинг устувор йўна-лиши ҳисобланади. Бу йўналишнинг шаклланишига Л. Вит-генштейн, Ж. Уиздом, Ж. Райл, Ж. Остин, Ж. Мур ва бошқа-лар асос солганлар. Уларнинг фикрича, тил, бу — ижтимоий институт ва «ҳаёт шакл-шамойили» демак, табиий тил ман-тиқини уқмаслик натижасида фалсафий муаммолар юзага келади. Улар метафизик, яъни фалсафий тахлилдан қутилган ҳолдагина, ҳақиқий лингвистик та\лилни амалга ошириш мумкин деб ишонадилар. Бу ўз навбатида ҳар қандай фалса-фий дастур ва таҳлил этиш усулидан воз кечишга олиб кела-ди. Умуман олганда, фалсафий дунёқарашни фандан қувғин қилиш, уни махсус тошик соҳага айлантиришга уриниш-нинг самара бериши амри маҳол.
Р. Носиров
V ПРАГМАТИЗМ (юнон. рга^тас — сўзидан олинган бўлиб, иш, амал, хатти-ҳаракат маъносини англатади) — фалсафий оқим сифатида АҚШда пайдо бўлиб, XIX асрдан II Жаҳон урушигача бўлган даврида мамлакатнинг маънавий ҳаётига ўз таъсирини кўрсатди. Прагматизм асосчиси — Америка мута-факкири, математик, мантиқшунос ва файласуф Чарльз Сан-дерс Пирс ушбу атама муаллифи ҳисобланади. Пирсдан сўнг унинг ватандошлари У. Жеймс, Ж. Г. Мид, Буюк Британияда — Ф. К. С. Шиллер п.ни ривожлантирганлар.
Пирс таъбирича, прагматизм шундай фалсафий оқимки, у тушунча ва эътиқоднинг маъносини аниқлашга ёрдам бе-ради, гоя ва тушунчалар фақат тадқиқотчи томонидан тек-ширувдан ўтгандагина, аҳамиятга эга бўлади. Пирс ўзининг