Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Д. Пўлатова
РЕАЛЛИК — мавжудликнинг ҳаммага аён бўлган, кўпчи-лик томонидан тан олинган қисми. Реаллик, муайян асосда борлиқнинг қисмини акс этгиради, масалан, физик реал-лик — борлиқнинг физик қонуниятлар доирасига кирадиган қисми, химиявий реаллик — химия, биологик реаллик -биология асосида борлиққа ёндашишдир.
Барча мавжуд нарсалар кенг миқёсда «бутун олам» деб аталади. Олам эса моддий ва маънавий, ҳақиқий ва мавҳум, имкониятдаги ва реал, актуал ҳамда потенциал шаклларда бўлиши мумкин.
Шунингдек, фалсафий адабиётларда табиат борлиги ва жамият борлигининг қуйидаги шакллари ҳам бир-биридан фарқланади. Табиат борлиғи, одатда табиатдаги нарсалар (жисмлар), жараёнлар, ҳолатлар борлиғи сифатида тушуни-лади. У иккига бўлинади, азалий табиат борлиш (ёки табиий табиат борлиғи, у инсондан илгари ва унинг иштирокисиз ҳам мавжуд бўлган) ва одам меҳнати билан ишлаб чиқарил-ган нарсалар борлиғи (иккинчи табиат борлиғи). Иккинчи табиат борлига эса ўз навбатида қуйидаги кўринишларда учрайди:

• 
  инсон борлиғи (инсоннинг нарсалар оламидаги бор-
  лига ва одамнинг ўзига хос бўлган инсоний борлиги);
  
• 
  маънавий борлиқ (индивидуаллашган ва объектлашган
  маънавий борлиқ);
  
• 
  социал (ижтимоий) — борлиқ айрим одамнинг жами-
  ятдаги ҳамда тарихий жараёндаги борлиғи ва жамиятнинг
  борлиғи. Бу ижтимоий борлиқдеб ҳам аталади.
  

Б. Тўраев
РЕЛЯТИВИЗМ — (лотин. ге1а1мш — нисбий) — инсон билишининг нисбийлигини, шартлигини мутлаклаштирувчи фалсафий концепция. Шунингдек, ҳақиқатнинг нисбийли-гини таъкидловчи қарашлар ҳам релятивизм дейилади. Гор-
Спенсер Герберт
Агар қарама-қарши маълумотга эга ҳукм бўлмаса, уни ихти-^; ро этиш керак. Скептик санъати мана шундадир. Мўътадил с. пробабилизм (лотин. «эҳтимол», «ҳақиқатга ўхшаган») деб аталади.
Батамом с. нинг асосчиси элиадалик Пиррон бўлган. у Демокритнинг ҳақиқатнинг ишончсизлиги ҳақидаги таъли-мотига эргашиб, сезиш органлари гувоҳлигига асосланган скептиклар, «сезиш ёлғон» ва «фикр -- ҳамма нарсанинг такдири» деб эълон қилганлар. Скептиклар воқеаларнинг са-баби борлигини рад қиладилар, ҳаракат ва яратилишнинг эзгулик ва ёвузликнинг объектив табиати борлигини инкор этадилар.