Фалсафа қисқача изоҳли луғат

М. Абдуллаева, Р. Носиров
ЭКЗИСТЁНЦИЯ (лотин. £гаЛ?л#о-мавжудлик) — экзис-тенциализмнияг асосий тушунчаларидан бири. Бу тушунча инсон шахсининг борлиқ усулини билдиради. Бу атамани шу маънода биринчи марта Кьеркегор ишлатган. Экзистенциа-листларнинг фикрича, э. инсон «мен»ининг шундай марка-зий мағзини ташкил этадики, шу туфайли мазкур «мен» шунчаки айрим эмпирик индивид ва «фикрловчи ақп», яъни ялпи умумий (умуминсоний) бир нарса сифатида эмас, бал-ки муайян, такрорланчас шахс сифатида майдонга чиқади. Э. — инсоннинг моҳияти эмас, чунки экзистенциалистлар-нинг (Сартр) назариясига кўра, моҳият қандайдир муайян, илгаридан маълум бўлган бир нарсани билдиради.гЭуэса ак-синча «очиқ имкониятдир». Э.нинг энг мухим таърифлари-дан бири уни объективлаштириб бўлмаслигидир. Инсон ўз қобилияти, билимлари, ҳунарларини ам^ий равишда таш-қи предметлар шаклида объективлаштира олади. Сўнгра у ўз^' психик фаолиятини, тафаккурини ва ҳ.к.ларни назарий жи-ҳатдан объективлаштириб, ўзи қараб чиқадиган объектга ай-лантириши мумкин. Унинг \ам назарий, ҳам амалий объек-тивлаштиришдан, шу билан унинг би.чишидан ҳам сирғаниб қоладиган ва натижада унинг ҳукмига бўйсунмайдиган бир-дан-бир нарса унинг э.сидир.
Эгоизм
ЭГОИЗМ (лотин. е§о — индивид «мен»и — ички дунёси-ни англатади) ўз-ўзини қадрлаш, севиш, шахсий «мен»и тўғрисидаги фикрларига асосланган феъл-атворни англатади. Эгоизм аввало, ўз-ўзини муҳофаза қилишдан иборат табиий инстинктнинг намоён бўлишидир. Шу маънода у одоб-ахлоқ маромларига зид эмас. Зеро, индивид ўзида мавжуд бўлган салоҳиётни англаши ва уни рўебга чиқаришга интилиши, бинобарин, жамоа ва жамият олдидаги бурчини адо этмши, шахсий қобилиятлари ва истеъдодларини такомиллаштириш учун ўз қадр-қимматини билиши ва уни муҳофаза эта оли-ши учун «мен»ига содиқ қолиши лозим. Бироқ шу аснода бошқаларнинг ҳаёти ва қадр-қимматини назар-писанд қил-маслик одоб-ахлоқ маромлари доирасига сиғмайди, биноба-рин, бундай ҳолатда эгоистнинг «мен»и индивидуализмга айланиб кетади. Ўзини бошқалардан устун қўйиш, ўз эҳтиёж-лари ва манфаатларини устувор деб билиб, одоб-ахлоқ ма-ромларини четлаб ўтиш, бошқалар манфаати ва инсоний қадр-қимматини назар-писанд қилмаслик, кибр-ҳавога бе-рилиш ва бошқа қусурлар эгоизмнинг салбий кўринишлари-дир.