Фалсафа қисқача изоҳли луғат

О, Файзуллаев
ФАОЛИЯТ -- инсон жамияти мавжудлигининг шакли, борлиғини, ташқи дунёни, инсоннинг ўзини мақсадга муво-фиқ тарзда ўзгартиришга қаратилган инсоннинг энг муҳим хоссаларидан бири ҳисобланади. Ф. онгли хусусиятга эга бўлиб, у ўзида мақсад, воситалар, натижа ва жараении қамраб ола-ди. Фалсафада ф. тамойили антик давр мутафаккирлари то-монидан ишлаб чиқилган бўлиб, у ўзига хос шаклда намоён бўлган. Платонда инсон ф.нинг асоси Коинот ва моддий буюмлар дунёсини яратган — худо-демиург ҳисобланади. Уй-коииш даври файласуфлари ф. ва унинг амал қилиш жарае-нида қўлга киритиладиган эркинликни инсоннинг моҳияти-ни билиш билан боғлайдилар. Ф. тамойилининг илк шакл-лардан бири олмон классик фалсафасида курсатиб ўтилган. Бу ерда ф. унинг амалга оширувчиси жиҳатидан, ижтимоий, гуруҳий ва шахсий кўринишларда намоён бўлишига эътибор берилган. Ўзгаришларнинг амалга оширилиши хусусиятига кўра, фаолиятнинг репродуктив (қайта ишлаб чиқарувчи) ва продуктив (янгини яратувчи) турлари ажралиб туради. Ф.нинг манбаи унинг ўзидан келибс-чиқади. Бу ўз-ўзидан амалга ошувчи жараёндир. Лекин у ўзига етарли даражада таъсир кўрсатувчи муайян табиий ва ижтимоий шарт-шаро-итлар тизимида амалга ошади.
Фаолият
Одамларнинг эҳтиёжларига боғлиқ равишда фаолият, анъ-анавий тарзда қуйидагиларга бўлинади:

1. 
   моддий ф. (ташқи табиатни ўзгартириш орқали одам-
   нинг бирламчи эҳтиёжлари -- озиқ-овқат, кийим, меҳнат
   қуролларига бўлган эҳтиежини қондириш);
   
2. 
   ижтимоий-сиёсий ф. (ижтимоий муносабатларга таъ-
   сир этишнинг турли шакллари, ижтимоий ҳаётни ташкил
   этиш);
   
3. 
   маънавий ф, (фан, санъат, дин ва ҳоказолар соҳасвда-
   ги фаолият).
   

Инсон фаолиятининг барча шакллари тарихий хусусият-га эга. Улар одамлар истеъмол жараёнининг юқорилаб бори-ши хусусияти, уларнинг турли-туманлиги ва меҳнат тақси-мотининг таъсирига боғлиқ. Буларнинг оқибати сифатида жа-мият ҳаётида ф. муайян тизим тарзида намоён бўлиб, бу тизимнинг унсурлари — одамлар, уларнинг эҳтиёжлари ва қизиқишлари, ф. предмети, ф. мотивлари, мақсадлари, унинг амалга ошишининг воситалари ҳамда шакллари муҳим ўрин тутади. Жамият ҳаётида ф., тартибга ижтимоий муносабат-ларни солувчи субъектлар бўлиб ҳисобланувчи, сиесий, ҳуқуқий ва бошқа ижтимоий институтлар тизимида муҳим аҳамият касб этади. Маънавий ф. эса нафақат ижтимоий ҳаёт-нинг жамоавий жиҳатларига бўлган муносабатларни ишлаб чиқади, балки шу билаи биргаликда ҳаёт ва ўлимни, динни ва ҳоказоларни мангу муаммодари масаласини ечишда шах-сий сўровларга бўлган талабни қоидиришда мухим ўрин ту-тади.
Ҳар қандай ф. махсус тайёргарлик (маълумотлилик), таж-риба, мутахассисликни талаб қилади. Цившшзациялашган жараёнларнинг юқори динамикаси фаолият дастуридаги анъ-анавийлик ва янгиланишлар муносабати, муаммоси билан бевосита боғлиқдир. Ф. фанларда шу бмлан биргаликда фал-сафада рефлексия объекти бўлиб ҳисобланади. Унинт тадқи-қотлари янги — XXI асрда унинг функцияларининг мурак-каблашишининг одамга таъсирининг ошиши (психология ва экология соҳаларида) натижасида долзарб масалага айланди. Турли фанлар томонидан ф.ни категориал ўзлаштиришнинг фалсафий анъанаааридан фойдаланиш билан биргаликда унинг намоён бўлишининг янги жи\атларини топишга ин-тилиш кучайди. Бу соҳада психология, социология, полито-логия, экология, иқтисодий назария, этика фанлари соҳа-лари кўзга ташланади ва уларда ф.ли ёндашув ижтимоий ва индивидуал онгнинг намоён бўлиш ҳолатларига нисбатан, татбиқ қилинади. Фалсафа шу билан биргаликда ф.ни таъ-рифлашнинг категориал тизимини такомиллаштиришга ва тушунтиришга ҳаракат қилади. Унинг мунозаралар майдони-