Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Фахриддин Розий
нинг ўртасида, шу билан биргалиқда, «фаоллик», «ўзини тутиш», «амалиёт», «репродукция ва ижодиёт» сингари кате-гориялар ҳам бор. Ғарбий Европа фалсафасида ф.ни талқин қилишда муайян мафкуравий ёндашувнинг мавжудлиги ин-соннинг ундан ўзининг потенциал имкониятларини излаёт-ганлигини кўрсатади.
ФАТАЛИЗМ (лотин. /аШИз -- такдирга оид) ~ бутун олам, жумладан, инсоннинг ҳаёти олий ирода томонидан толе, тақдир сифатида азалдан белгилаб қўйилганлиги тўғри-сидаги таълимот.
ФАХРИДДИН РОЗИЙ. Имом Фахрқвдин Умар Розий (1148—1210) Йирик шюҳиетчи ва ҳуқуқшунос олимдир. У гириклик вақтидаёқ «Имом» ва «Фахриддин» («Дин фахри») фахрий унвонларини олган. У Рай шаҳрида туғилган.
Лекин бир неча йиллар давомида Бухорода, кўп йиллар эса Ҳиротда яшайди. У ФоробиЙ ва Ибн Сино асарларини чуқур ўрганади ва Ибн Синонинг кўп асарларига изохлар ёзади. У ўқитувчилик фаолияти билан бирга самарали илмий фаолият билан ҳам шуғулланган. Мантиқ, фалсафа, табобат, лсихология, ҳуқуқшунослик ва бошқа фанлар соҳасида му-ҳим асарлар ёзган. Ф. Р. қаерга бормасин, мунозаралар уюш-тириб, ўзининг қизғин баҳслари билан уларда иштирок эта-ди ва ўз мухолифларининг турли фалсафий ҳамда штоҳиет-чилик қарашларига эътирозларини баён қилади.
Ф. Р. илмий мактаб яратиш ташаббускорларидан бўлган ва бу мактабнинг раҳбари бўлган. Унинг дунёқараши ҳақида ўрта аср муаллифлари турли қарама-қарши фикрларни баен қилганлар. Баъзилари уни муътазшшйлар тарафдори деб таъ-кидласалар, бошқалар уни мутакаллимлар тарафдори деб ҳисоблаганлар, Аслида у ҳар иккаласига нисбатан ҳам муста-қил нуқгаи-назарда турган. Р., маълум даврларда йирик му-такаллим Абдул Ҳасан Ашорий таъсирида бўлган. Лекин ҳеч ма\ал унинг мутаассиб издоши бўлмаган. Ҳатто купинча, м.га қарши чиққан файласуфларнинг қарашларига хайрихо\-лик билдирган. Иккинчи томондан, Розий муътазилийлар-нинг айрим фикрларини танқид қилгани билан ҳеч маҳал, уларнинг таълимотини бутунлай инкор қилмаган. Уз қараш-ларида бутунлай ақл ҳукмларига таянувчи, рационалист си-фатида моҳиятан муътазилийлар билан ҳамфикр бўлган. Шу-нинг учун кўпинча, муътазилийлар таълимотидан мутакал-лимларни танқид қилишда, ғоявий манба сифатида фойда-ланган.
У ўз танқидий фикрлаш усули билан муътазилийлар таъ-лимотидаги радионал гояларни ўз қарашларига татбиқ қил-