F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

18-расм. Muzlik ko`ndalang kesimida morenalarning joylashuvi. 
A-yon morena; Б-o`rta morena; В-ichki morena; Д-tag morena; C-oxirgi 
morena 

---

78 
19-rasm. Tog` muzliklari manbai va tuzilishi 
1.
 
Karlar; 2- sirklar; 3-muz manbai; 4-tog`orasimon muz vodiysi; 5-o`rta 
morana; 6-yon morena; 7-tag morena. 
 
Muzlik relyefi shakllari orasida, morena tepalaridan tashqari, baland 
tog’lardagi 
karlar, sirklar va troglar
ham muhim ahamiyatga ega. Tog’ 
yonbag’irlaridagi shakli kresloga o’xshash chuqurliklar karlar deb ataladi; ularning 
uch tomoni tik jarlik (devor) bilan o’ralgan, to’rtinchi tomoni esa ochiq bo’ladi; 
karlarning tagi yassi yoki to’lqinsimon hamda silliqlangan bo’ladi. 
Muzlik tsirklari deb yassi yonbag’irlarda emas, vodiyning boshlanishidagi 
karlarga aytiladi. 
Karlar va tsirklar quyidagicha hosil bo’ladi. Yonbag’irlarning pastqam 
joylarida yoki vodiylarning yuqori qismlarida qorlar atrofdagi baland joylaridagiga 
qaraganda ancha qalin bo’ladi; bu qorlar yozda uzoq yotadi yoki kelgusi qishgacha 
erimaydi. Qor suvlarining kunduzi yoriqlarga kirib, kechasi muzlab qolishi nival 
nurashga sabab bo’ladi. Yumshoq g’ovak gruntni suv va muz oqizib ketadi. Past 
yerlar asta-sekin chuqurlasha borib, bu yerda qorning to’planishiga sharoit 
tug’iladi. Qor ancha qalinlashib ketgandan so’ng muzga aylanadi va tsirk 
muzlikning to’yinish oblastiga aylanadi. 
Muzlar erozion yoki tektonik vodiydan pastga siljib tushayotganda bu 

---

79 
vodiylarni o’yib, ularda uzun tog’orasimon shakllar hosil qiladi. Bunday vodiylar 
troglar
deb ataladi. 
Hozirgi zamon troglari va karlari qor chegarasida va undan balanddadir. 
Qadimgi muzliklar bilan bog’liq bo’lgan trog va tsirklar qor chizig’idan pastda 
bo’ladi.