F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

qor ko’chkisi
deb ataladi. 
Qor ko’chkisi qiyaligi 15° dan ortiq bo’lgan yonbag’irlarda vujudga kelishi 
mumkin. Qor qulashining bevosita sabablari quyidagilardan iborat: 1) qor yoqqan 
paytda uning yumshoq bo’lpshi, 2) bosim natijasida qorning quyi gorizontlarida 
haroratning ko’tarilishi, bu yerda suv bug’lari paydo bo’lib ular qorni pastdan 
yumshatadi va qorning yonbag’irga bo’lgan yopishqoqligini kamaytiradi, 3) kun 
iliganda yonbag’irlarni namlovchi qor suvining hosil bo’lishi; yonbag’irlar 
namlanishi natijasida barcha qor qoplami bilan grunt o’rtasidagi yopishqoqlik 
bo’shashadi. Dastlabki ikki holatda quruq qor ko’chkisi, uchinchi holatda nam qor 
ko’chkisi hosil bo’ladi. Har ikkala qor 
ko’chkisi 
ham g’oyat katta yemirish 
kuchiga egadir. Ularning zarbi 100 t/m
2
ga yetadi. Ba’zan ular katta fojialarga 
sabab bo’ladi. Qor qulashining boshlanishiga osilib turgan qor massasi 
muvozanatiga ta’sir etuvchi salgina kuch ham sabab bo’lishi mumkin. Hatto o’q 
otilishi yoki qichqiriq tovush ham qor ko’chkisiga sabab bo’lishi mumkin. Qor 

---

75 
ko’chkisi xavfi bor yerlarda aholini ogohlantirish va qor ko’chqisini boshqa 
tomonga burib yuborish yuzasidan ishlar olib borilmoqda. 
17-rasm. Tog`lardagi qor ko`chkisi. 
 
Tog’ relyefining qor qulab ketmaydigan joylarida yoki barcha relьef shakllari 
muz ostida ko’milib qolgan hududlarda qor to’planib, firn (nemischa-o`tgan yilgi, 
eski)ga, so’ngra esa muzlikka aylanadi. Uzoq vaqtdan beri bosilib yotgan va 
zichlashgan, o’zaro birikkal muz uchqunlaridan iborat qor firn deb ataladi. Uning 
zichligi 0,4 g/sm
2
dan 0,7 g/sm
2
gacha bo’ladi. Firn qat-qat tuzilgan: har qaysi 
qatlam har gal yoqqan qorga to’g’ri keladi va boshqa qatlamlardan zich parda 
qobig’i bilan ajralib turadi. Firn quyi qatlamlarida muzlikka yoki gletcher muziga 
aylanadi. Muz donador tuzilishda bo’ladi. Uning rangi yuqorida sutsimon-oq 
bo’lib, pastda muzning zichligi ortib borgan sari havo rang tusga kiradi. Muzlik 
muzining ikkinchi xususiyati-uning yo’l-yo’l yoki qat-qat tuzilganligi bo’lib, unga 
sabab firnning qat-qatligidir. 
Tog’ muzliklari ichida eng uzuni-Alyaskadagi Xabbard muzligidir; uning 
uzunligi 145 km, kengligi ba’zi joylarida 16 km ga yetadi. SHu yerda uzunligi 80 
km keladigan Bering muzligi bor. 

---

76 
Muzlik harakat qilganda uning tanasida zo’riqish (taranglik) vujudga keladi, 
bu esa