F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

15-rasm. Gidrolokkolitning shakllanishi. 
1. Mavjud tog` jinsi qatlamlari. 
2. Yer osti suvining muz holatiga kirgan qismi. 
3. Yer osti suvi yuzaga ko`tarilayotganda hosil bo`lgan yoriqlar. 
 
Ko’p yillik muzloqlarning turli vaqtda paydo bo’lganligi oqibatida ular 
o’zgarib turadi. Yuqorida aytib o’tilganidek, muzloqlar ko’pgina joylarda hozir 
ham paydo bo’lmoqda, biroq ularda qisqarib borayotgan joylar ham ko’p uchraydi. 
SHarqiy Sibirda muzlagan gruntning erib ketishi natijasida hosil bo’ladigan 
o’pirilma soyliklar paydo bo’lishi, ya’ni 
termokarst
hodisasi ko’plab uchraydi. 
Termokarst
(termo ... va karst) — havoning o`rtacha yillik harorat koʻtarilganda 
yer ostida muzning erib ketishi yoki toʻngib yotgan gruntning muzdan tushishi 
oqibatida yer yuzasida chuqurliklar, oʻpqonlar va yer ostida boʻshliklar paydo 
boʻlishidir. Termokarst, ayniqsa, koʻp yillik muzlab yotgan togʻ jinslari rivojlangan 
hududlarda tarqalgan boʻlib, ular natijasida vujudga kelgan turli botiqlik, 
chuqurlik, oʻpirilish, koʻl va botqokliklarning katta kichikligi har xil: diametri 1 
necha m dan oʻnlab km ga, chuqurligi esa bir necha sm dan oʻnlarcha m ga yetadi. 
Termokarst jarayoni oʻrmonlar kesilishi, yonishi, zovurlar qazilishi va boshqa 

---

67 
natijasida ham hosil boʻladi. Termokarstning salbiy oqibatlarini yoʻqotish uchun 
binolar qurishdan avval muzli zaminni eritib, drenajlar oʻtkazish, qurilish 
mobaynida va undan foydalanilayotganda yer ostidagi toʻngib yotgan jinslar va 
muzliklarni erishidan saqlash kerak. 
Termoabraziya.
Ma’lumki dengiz yoki ko’l qirg’oqlari bo’ylab to’lqinning 
yemiruvchan kuchi ta’sirida shakllanadigan jarayon abraziya deya ataladi. SHu 
boisdan abraziya lotincha abrazio – sidirish degan ma’noni beradi. Bu jarayon 
tufayli qirg’oq bo’yining yemirilishi, ba’zan tik holatga kelishi yoki tekislanishi 
kuzatiladi. Termoabraziya jarayoni nisbatan iliq bo’lgan dengiz yoki ko’l yuzasi 
bo’ylab xarakatlanayotgan to’lqinning muzlab yotgan qirg’oqni eritishi va 
yemirishi tufayli yuzaga keladi. Natijada abadiy muzlab yotgan qirg’oqlar bo’ylab 
to’lqin ta’sirida erigan nuqtalarda ayvansifat g’orlar shakllanadi.