F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

yoriqlarini
kengaytiradi. Nihoyat, tog’ jinslari yoriqlarida to’planadigan kichik-kichik tomir 
muzlar ham bo’ladi. Qazilma muzlar hosil bo’lish jarayoni to’rtlamchi davrdagi 
muz bosish davrlarida ayniqsa intensiv bo’lgan, biroq bu jarayon hozir ham davom 
etmokda. 
- abadiy muzlagan yerlarda gruntning qabarib, gumbazsimon shaklga kirishi. 
Daryo terrasalari, poymalari, ko’l soxillari, yer osti suvining yuzaga yaqin yotgan 
joylari, yoni ularning to’g’ridan-to’g’ri buloqlar shaklida yuzaga chiqish nuqtalari 
yoki botqoqlashgan pastqamliklari gruntning qattiq sovuq tufayli muzlashi 
natijasida, yer yuzasida gumbazsimon ko’tarilgan relyef shakllari yuzaga keladi.
Muzloq usti suvlari yozda erkin harakat qiladi, qishda bosim ostida bo’ladi, 
chunki ularda yuqoridan mavsumiy, pastdan esa ko’l yillik muzloq bosimi ta’sir 
etadi. Suv bosim ostida ekanligi va sovuyotganda hamda muzlayotganda hajmi 
kengayishi sababli faol qatlamni shishiradi, faol qatlamning qarshiligi kam 
joylarida uni teshib, yer betiga oqib chiqadi va muzlab qolib, muz do’ngligi yoki 
yaxmalak hosil qiladi. Ba’zan yer osti suvi gruntni teshib chiqa olmay, uni 
yuqoriga ko’tarib, 
gidrolakkolitlar
(yoki yoqutcha bulgunyaxlar) ni vujudga 
keltiradi. Gidrolakkloitlar – tuz gumbazlari tarkibini yoz fasllari muz emas, 
ko’proq suyuq holatdagi suv aralash, trof tashkil etadi deb yozadi. SHu boisdan 
issiq faslda gidrolakkloitlarning ichidagi muz yadro erib ketgach, do’nglik cho’kib, 
birmuncha pasayib qoladi. Ularning balandligi 10 metrdan 30 metrgacha, diametri 
esa bir necha o`n metrdan 100 metrgacha boradi.
Gidrolakkolitlarning ko’rinishi yumaloq, gumbazsimon shaklda bo’lib, yon 
bag’irlari birmuncha tik 40-50
0
, yuqori qismi yassiroq bo’lgan holda, balandligi bir 
necha o’n metrni tashkil etishi mumkin. Ular Yoqutiston, Baykal orti o’lkasi, 
Amur oblasti kabi tayga va Yevropaning tundra unga tutash xudadlarida keng 

---

66 
tarqalgandir.