F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

16-rasm. Muzlik qoplami maydoni. 
1.
 
Muzlik; 2-oxirgi morena; 3-zandr tekisligi; 4-ozlar; 5-kamlar; 6-muz 
ko`llari; 7-drumlinalar. 
 
Kamlar
-yakka-yakka yoki to’da-to’da bo’lib joylashgan tepalar. Morena 
yotqiziqlari relyefi hududida, ayniqsa uning shimoliy qismida kamlar ko’p. Kamlar 
tepasi yumaloq, tuxumsimon yoki noto’g’ri shaklda bo’lib yonbag’irlari tik, biroq 
umumiy ko’rinishi har doim doirasimon bo’ladi. Kamlarning nisbiy balandligi 30-
40 m ga yetadi. Ba’zan katta maydonda to’da-to’da bo’lib joylashgan kamlar 
o’ziga xos kam relьefi hosil qiladi.
Morena tepaliklaridan farq qilib kamlar saralangan materiallardan asosan qum 
va qumloqlardan, shag`aldan tarkib topgan. Tepaliklarda qumlar lentasimon 
shaklda uchraydi. Kamlarni tashkil etgan materiallarning saralanganligi ularning 
suvda vujudga kelganligini ko’rsatadi. Qumli qatlamlarning lentasimon ekanligi 
kamlarning ko’l suvida paydo bo’lganligini ko’rsatadi g’o’latoshlarning mavjudligi 
esa, bu ko’llarning muzlik ko’llari ekanligidan dalolat beradi. 
Kam relyefi muzlik qalqonining chekkasida muzlik qisqarayotganda paydo 
bo’lgan. Muzlikning chekka qismini yoriqlar va muzlikning erigan joylari ayrim 
qismlarga-“tillarga” bo’lib qo’ygan. Muzliklar orasida va joy relьefida past-
balandliklarning bo’lishi ko’pdan-ko’p ko’llarning vujudga kelishiga sabab 

---

70 
bo’lgan. Flyuvioglyatsial (muzlik suvi) oqimlar mineral jinslar keltirib to’plagan. 
Muzlik chekkasining murakkab parchalanganligi kamlarning betartib joylashishiga 
olib kelgan.
Oz
– (shved tili ozach yoki oz tizma) uzun, yonbag`ri tik va ensiz qirlar 
bo`lib, ular asosan muz to`xtagan joyda tor va uzun qirlar tarzida oxirgi morena 
marzalarida hosil bo`ladi. Ozlarning tarkibi qum, shag’al, xarsang toshlardan 
iborat. Ularni uzunasiga 30-40 km, kengligi asosida 40-100 m, o’rkach qismida 4-5 
m, balandligi 25-30, ba`zan 90 m gacha yetadi. Ozlar muzlik suvlari qoldirgan 
dioganal qat-qat yoki gorizontal yotqiziqlar bo’lib, ular muzlik uzoq davrlar 
saqlanib qolgach, erigan muzlik suvi keltirgan loyqa deltalar xosil qilib, o’sha 
deltalar tuzilishiga ko’ra turli o’lchamlardan iborat bo’ladi. Ular muzliklarning 
ko’lami, saqlanish davriga bog’liq holda shakllanadi.
Qo’y peshonalar
– materik muzliklari siljishi natijasida o`z yo`lida yer 
yuzasiga chiqib qolgan qoyalarga uchrashi va ularni yemirib silliqlashi va unga 
qarama-qarshi tomoni esa bir muncha tik bo`lishi bilan shakllanadi. Natijada yer 
yuzasiga chiqib qolgan qoyatoshlarning bir tomoni qo`yning peshonasi kabi 
bo`rtgan holatdagi relyef ko`rinishiga ega bo`ladi. Ularning silliqlangan yuzasida 
muz hosil qilgan chandiqlar, harakatdagi muzga yopishib qolgan toshlar tirnagan 
chiziq va jo`yaklar hosil bo`ladi. Bir qancha “Qo`y peshonalari” top`lami “jingalak 
qoyalar”ni hosil qiladi.