F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

muzlikda yoriqlar
hosil bo’lishiga olib keladi Muzlikning yon va o’rta 
qismlaridagi oqish tezligi bir-biridan farq qilishi natijasida yon yoriqlar vujudga 
keladi. Muzlik tagidagi chiqiq joylarni kesib o’tganda muzlikda ko’ndalang 
yoriqlar vujudga keladi. Tik tushib kelgan joylarda sharsharaga, o’xshash muz 
qulama-“shovvalari” bo’ladi. Muzlik tor vodiydan keng vodiyga o’tganda 
bo’ylama yoriqlar orqali ajralib ketadi. 
Muz Quyosh nuri, yomg’ir va shamol ta’sirida erishi natijasida muzlik 
yuzasida o’yiqlar va chuqurlar hosil bo’dadi. Muzlik ustidagi toshlar muzga 
qaraganda to’q tusli bo’lganligidan tez qizib, tosh ostidagi muz erib chuqurcha 
hosil bo’ladi, bu yerga erigan suv oqib kelgach, girdob yoki muz kamarlari 
vujudga keladi. Katta g’o’la toshlar, aksincha, muzni erib ketishdai saqlaydi va 
muz qo’ziqorinlari hamda muz kursilarining hosil bo’lishiga olib keladi. 
Muzliklarning ishi.
Muzliklarning ishi ham, daryolar ishi kabi: 1) eroziya, 2) 
transportirovka, ya’ni jinslarning olib ketilishi va 3) akkumulyatsiyadan iborat 
bo’lishi mumkin. SHu bilan birga muzliklarning ishlari daryolar yo’q joylarda-
baland tog’larda va doimiy sovuq o’lkalarda bo’ladi. 
.Muzlik eroziyasi yoki ekzaratsiya, avvalo yaxlit qoyali jinslar parchalarining 
yulib olinishi va ularning muz tarkibida muzlab qolib, u bilan birga harakat 
qilishidan iborat. Muz ham, unga yopishib yaxlab qolgan tog’ jinslari parchalari 
ham o’zanlar osti va yonlarini sidirib, tirnab, jo’yaklar hosil qiladi. O’zanning 
ostiga va yonlariga muzning og’irligi natijasida bosib turuvchi qattiq xarsanglar 
ularda tirnalgan joylar, chiziqlar va jo’yaklar hosil qiladi. SHu bilan birga 
xarsanglarning o’zi ham yumaloqlanib va silliqlanib qoladi; Bunday toshlar g’o’la 
tosh deb ataladi. Muz ichiga kirib qolgan va muz yuzasidagi barcha mineral jinslar-
g’o’la tosh, qum va gillar 
morena
deb ataladi. 
Muzlik orasidagi va muzlik bilan birga harakatlanuvchi morena 
harakatlanuvchi morena deb ataladi. Morenalar tag, ustki va ichki morenalarga 
bo’linadi. 
Tar morena, o’z nomidan ham bilinib turibdiki, muz tilining tag qismida hosil 

---

77 
bo’ladi. Ustki morena atrofni o’rab olgan yonbag’irlardagi qoyalarning uvalanib 
tushgan parchalaridan hosil bo’lgan. Muzlik yonlarida tag va ustki morenalar 
qo’shilib yon morenalarni hosil qiladi. Muzliklar bir-biri bilan qo’shilganda yon 
morena muzlik o’rtasida qolib, o’rta yoki oraliq morenani hosil qiladi. Vaqt o’tishi 
bilan og’irlik kuchi ta’sirida yuzadagi jinslar muzlik tanasiga botib, cho’ka boradi. 
Bundan ichki morena vujudga keladi. Muzlik oxirida muz butunlay erib ketgach, 
barcha mineral massalar undan tushib qolib, vodiyda ko’ndalang yotadigan oxirgi 
morenani hosil qiladi.