F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

17-rasm. Tog'lardagi qor ko'chkisi.

Tog' relyefining qor qulab ketmaydigan joylarida yoki barcha relbef shakllari muz ostida ko'milib qolgan hududlarda qor to'planib, firn (nemischa-o'tgan yilgi, eski)ga, so'ngra esa muzlikka aylanadi. Uzoq vaqtdan beri bosilib yotgan va zichlashgan, o'zaro birikkal muz uchqunlaridan iborat qor firn deb ataladi. Uning zichligi 0,4 g/sm² dan 0,7 g/sm² gacha bo'ladi. Firn qat-qat tuzilgan: har qaysi qatlam har gal yoqqan qorga to'g'ri keladi va boshqa qatlamlardan zich parda qobig'i bilan ajralib turadi. Firn quyi qatlamlarida muzlikka yoki gletcher muziga aylanadi. Muz donador tuzilishda bo'ladi. Uning rangi yuqorida sutsimon-oq bo'lib, pastda muzning zichligi ortib borgan sari havo rang tusga kiradi. Muzlik muzining ikkinchi xususiyati-uning yo'l-yo'l yoki qat-qat tuzilganligi bo'lib, unga sabab firnning qat-qatligidir.
Tog' muzliklari ichida eng uzuni-Alyaskadagi Xabbard muzligidir; uning uzunligi 145 km, kengligi ba'zi joylarida 16 km ga yetadi. SHu yerda uzunligi 80 km keladigan Bering muzligi bor.
Muzlik harakat qilganda uning tanasida zo'riqish (taranglik) vujudga keladi, bu esa muzlikda yoriqlar hosil bo'lishiga olib keladi Muzlikning yon va o'rta qismlaridagi oqish tezligi bir-biridan farq qilishi natijasida yon yoriqlar vujudga keladi. Muzlik tagidagi chiqiq joylarni kesib o'tganda muzlikda ko'ndalang yoriqlar vujudga keladi. Tik tushib kelgan joylarda sharsharaga, o'xshash muz qulama-“shovvalari” bo'ladi. Muzlik tor vodiydan keng vodiyga o'tganda bo'ylama yoriqlar orqali ajralib ketadi.
Muz Quyosh nuri, yomg'ir va shamol ta'sirida erishi natijasida muzlik yuzasida o'yiqlar va chuqurlar hosil bo'dadi. Muzlik ustidagi toshlar muzga qaraganda to'q tusli bo'lganligidan tez qizib, tosh ostidagi muz erib chuqurcha hosil bo'ladi, bu yerga erigan suv oqib kelgach, girdob yoki muz kamarlari vujudga keladi. Katta g'o'la toshlar, aksincha, muzni erib ketishdai saqlaydi va muz qo'ziqorinlari hamda muz kursilarining hosil bo'lishiga olib keladi.